Κάθε λίγες εβδομάδες στην Ελλάδα συμβαίνει ένα έγκλημα με δράστη κάποιον που αντιμετωπίζει σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα, είτε πρόκειται για διαταραχή προσωπικότητας, σχιζοφρένεια, διπολική διαταραχή, ή άλλο. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα, οι δράστες έχουν ήδη νοσηλευτεί στο παρελθόν σε κάποιο ψυχιατρικό νοσοκομείο ή ίδρυμα, αλλά στην πορεία υποτροπιάζουν και η κατάστασή τους επιδεινώνεται. Συχνά γίνεται επιπλέον χρήση τοξικών ουσιών που κάνει τους δράστες πιο επιθετικούς και επικίνδυνους.
Υπάρχουν πολλά πράγματα που θα μπορούσαν να γίνουν σε προληπτικό επίπεδο για να μειωθούν αυτού του είδους τα εγκλήματα. Άλλα αφορούν την εφηβική ηλικία, τότε δηλαδή που η έγκαιρη διάγνωση έχει τη μεγαλύτερη σημασία, και άλλα την περίοδο νοσηλείας (εφόσον υπάρξει), ώστε η νοσηλεία να έχει τη μεγαλύτερη δυνατή θεραπευτική απόδοση. Θα μπορούσαν να γραφτούν πολλά βιβλία και να γίνουν πολλά συνέδρια για το συγκεκριμένο θέμα, αλλά θα αναφέρουμε περιληπτικά μερικά μέτρα πρόληψης που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν - άλλα άμεσα και άλλα μακροπρόθεσμα.
1. Υποχρεωτικές συνεδρίες με ψυχολόγους στα σχολεία
Τα περισσότερα ψυχολογικά προβλήματα εμφανίζονται ήδη από την εφηβεία και μέχρι την ηλικία των 25-30 ετών. Πολλά παιδιά βιώνουν άγχος, κατάθλιψη, φοβίες και άλλα ψυχολογικά συμπτώματα, που αν διαγνωσθούν έγκαιρα, μπορούν να αντιμετωπιστούν ικανοποιητικά. Τα περισσότερα εγκλήματα και οι παράνομες συμπεριφορές που εμφανίζουν αργότερα, σχετίζονται με τη διαχείριση των συναισθημάτων. Ζήλεια, μίσος, θυμός, εκδίκηση, αυτά τα συναισθήματα είναι που οδηγούν πολλούς στο έγκλημα. Αν η διάγνωση γινόταν έγκαιρα και αν μαθαίναμε από παιδιά να διαχειριζόμαστε αυτά που νιώθουμε, τα αντίστοιχα εγκλήματα θα ήταν λιγότερα.
2. Ενδιαφέρον από την πολιτεία για το οικογενειακό περιβάλλον
Το οικογενειακό περιβάλλον είναι από τους πιο καθοριστικούς παράγοντες που μπορούν είτε να προκαλέσουν ένα ψυχολογικό πρόβλημα στο παιδί, είτε να το βοηθήσουν να το αντιμετωπίσει. Παιδιά που μεγαλώνουν σε προβληματικές οικογένειες, με τοξικομανείς γονείς, ή με γονείς που πάσχουν οι ίδιοι από κάποια σοβαρή ψυχική ασθένεια, σε περιβάλλον με βία, απόρριψη, παραμέληση ή κάποιας μορφής κακοποίηση (συναισθηματική, λεκτική ή σωματική), είναι σίγουρο ότι αργότερα θα εμφανίσουν κάποιο ψυχολογικό πρόβλημα. Η οικογένεια είναι το περιβάλλον στο οποίο λαμβάνει χώρα ο προγραμματισμός μας και διαμορφώνεται το εγώ μέσα από τις σχέσεις που δημιουργούμε. Εκεί μαθαίνουμε να νιώθουμε ασφαλείς, αποδεκτοί και φροντισμένοι, ή μαθαίνουμε να φοβόμαστε, να δεχόμαστε την κακοποίηση ως φυσιολογική και να μας απορρίπτουν. Το κράτος θα έπρεπε να δείξει πολύ μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την ποιότητα της οικογένειας.
3. Έγκαιρη παρέμβαση της αστυνομίας
Πόσες φορές έχουμε ακούσει στις ειδήσεις να λένε ότι "όλοι γνώριζαν, αλλά κανείς δεν έκανε τίποτα"; Αυτό αφορά και την αστυνομία. Μπορεί να μην είναι πάντα δική της ευθύνη, αφού οι νόμοι δεν προβλέπουν να παρεμβαίνουν αν δεν έχει εκδηλωθεί σοβαρή παραβατική συμπεριφορά, αλλά επαναλαμβανόμενα περιστατικά ήπιας παρανομίας μπορεί να δηλώνουν ότι κάποιος πάσχει από κάποιου είδους ψυχική ασθένεια. Σε συνεργασία με ψυχολόγους, ψυχιάτρους και άλλους ειδικούς, η έγκαιρη παρέμβασή τους θα μπορούσε κυριολεκτικά να σώσει ζωές. Δεν χρειάζεται να συμβεί πρώτα το έγκλημα.
4. Μεγαλύτερη διάρκεια νοσηλείας
Στις περιπτώσεις όπου κάποιος εμφανίσει επικίνδυνη συμπεριφορά (για τον εαυτό του ή για άλλους), μετά από εισαγγελική παραγγελία ο ασθενής μεταφέρεται σε κάποιο ψυχιατρικό νοσοκομείο με τη διαδικασία της ακούσιας νοσηλείας - δηλαδή, παρά τη θέλησή του εφόσον ο ίδιος την αρνείται. Συνήθως η διάρκεια της νοσηλείας δεν ξεπερνάει τους 3-4 μήνες. Σ' αυτό το διάστημα γίνεται διάγνωση και παρέχεται στον ασθενή φαρμακευτική αγωγή. Σε κάποιες περιπτώσεις η διάρκεια αυτή θα έπρεπε να είναι μεγαλύτερη, ενδεχομένως σε κάποια άλλη δομή για να αποφευχθεί η ιδρυματοποίηση, ώστε ο ασθενής να εμφανίσει βελτίωση και να αρχίσουν τα φάρμακα να επιδρούν στον οργανισμό του αποτελεσματικά.
5. Ποιότητα νοσηλείας - Υποδομές - Ψυχοθεραπεία
Στην Ελλάδα υπάρχει μεγάλη έλλειψη δωματίων και κλινών. Τα νοσοκομεία είναι συνήθως γεμάτα, με ράντζα στους διαδρόμους και συνθήκες που κάνουν τους ασθενείς να θέλουν να φύγουν από εκεί το συντομότερο. Επίσης, δεν προβλέπεται η ψυχοθεραπεία, τουλάχιστον στα δημόσια νοσοκομεία. Υπάρχουν ασθενείς που είναι ικανοί να κάνουν ψυχοθεραπεία και η παραμονή τους στο νοσοκομείο θα μπορούσε να αποτελέσει την αρχή της ψυχοθεραπευτικής τους πορείας. Δυστυχώς, δεν προβλέπεται κάτι τέτοιο και έτσι η περίοδος της νοσηλείας περιορίζεται στη λήψη των φαρμάκων.
6. Παρακολούθηση μετά τη νοσηλεία
Σε πολλές περιπτώσεις, οι ασθενείς που φεύγουν από το νοσοκομείο δεν κρατάνε καμία επαφή με τους γιατρούς και αρκούνται σε μια προφορική συμφωνία ότι θα συνεχίσουν να παίρνουν τα φάρμακά τους. Έτσι, μπορούν να διακόψουν τη φαρμακευτική αγωγή χωρίς να το γνωρίζει κανείς και να υποτροπιάσουν. Εκτός της επιδείνωσης των συμπτωμάτων, μπορεί να εμφανιστεί και ένα άλλο πρόβλημα: η απότομη διακοπή των ψυχοφαρμάκων δημιουργεί ένα σοκ στον οργανισμό και μπορεί να τον καταστήσει λιγότερο δεκτικό όταν του χορηγηθούν ξανά τα ίδια φάρμακα. Αυτό σημαίνει μικρότερη αποτελεσματικότητα και άρα υποτροπή και επιδείνωση των συμπτωμάτων. Οι ασθενείς θα έπρεπε να παρακολουθούνται από γιατρούς ή κοινωνικούς λειτουργούς και με κατάλληλες βιοχημικές εξετάσεις να διαπιστώνεται αν λαμβάνουν τη φαρμακευτική αγωγή ή όχι. Επίσης, θα μπορούσαν να διατίθενται ψυχοθεραπευτές για να κάνουν συνεδρίες κατ' οίκον, χωρίς οικονομική επιβάρυνση (με κρατική χρηματοδότηση).
7. Προστασία των θυμάτων
Υπάρχουν περιπτώσεις όπου οι ασθενείς εκδηλώνουν επιθετική και επικίνδυνη συμπεριφορά απέναντι σε άλλους (μέλη της οικογένειας, γείτονες ή αγνώστους). Αν και ο νόμος δίνει το δικαίωμα να καταφύγει κάποιος στην εισαγγελική παραγγελία ώστε να οδηγηθεί ο ασθενής για ακούσια νοσηλεία, δίνει επίσης το δικαίωμα στον ασθενή, μέσω δικηγόρου, να μάθει ποιος κατέφυγε στον εισαγγελέα για να τον "κλείσουν στο ψυχιατρείο". Όταν μιλάμε για ασθενείς π.χ. με παρανοϊκή διαταραχή που πιστεύουν ότι όλοι συνωμοτούν εναντίον τους και εκδηλώνουν επικίνδυνη συμπεριφορά, το να γνωρίζουν ποιος πήρε την πρωτοβουλία για να "τους κλείσουν στο ψυχιατρείο", μπορεί να αποτελέσει αιτία για εκδίκηση. Ο νόμος δεν θα έπρεπε να δίνει αυτό το δικαίωμα σε ανθρώπους που έχουν διαγνωστεί με αντικοινωνικού τύπου διαταραχές και εμφανίζουν επικίνδυνη συμπεριφορά. Τα θύματα θα έπρεπε να προστατεύονται και μάλιστα να ενθαρρύνονται, ώστε να καταφεύγουν στην εισαγγελική παραγγελία. Σε άλλες περιπτώσεις (π.χ. ενδοοικογενειακής βίας) θα πρέπει να φιλοξενούνται σε ειδικές δομές, έως ότου αντιμετωπιστεί ο κίνδυνος οριστικά.
8. Επίδομα αναπηρίας
Τα σοβαρά ψυχικά νοσήματα αποτελούν αναπηρία κατά 67%. Σύμφωνα με το νόμο, τα άτομα αυτά δικαιούνται μηνιαίο επίδομα περίπου 300 ευρώ, αλλά με την προϋπόθεση ότι θα κάνουν οι ίδιοι αίτηση για να το λάβουν και να εξεταστούν από ειδική επιτροπή. Πώς μπορεί ένας άνθρωπος που έχει διαγνωστεί με σοβαρή ψυχική ασθένεια να γνωρίζει ποιο είναι το συμφέρον του και να αποφασίζει σωστά για τον εαυτό του; Το επίδομα αυτό θα έπρεπε να δίνεται αυτόματα, αφού οι ασθενείς αυτοί αδυνατούν να εργαστούν και να συντηρήσουν μόνοι τους τον εαυτό τους.
9. Θεραπεία αντί για τιμωρία
Όσοι εκδηλώνουν παραβατική συμπεριφορά εξαιτίας της ψυχικής τους ασθένειας ή της χρήσης τοξικών ουσιών, αντί να αντιμετωπίζονται ως παραβατικοί, θα έπρεπε να υποβάλλονται σε κάποιου είδους θεραπεία. Αντί να φυλακίζονται, να νοσηλεύονται σε ειδικές κλινικές για όσο χρονικό διάστημα κριθεί απαραίτητο. Αν και δεν είναι όλες οι περιπτώσεις ιάσιμες, αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να αντιμετωπίζονται όλοι οι ασθενείς ως ανίατοι.
Για να εφαρμοστούν τα παραπάνω χρειάζονται χρήματα, ενημέρωση, εκπαίδευση και, ίσως το κυριότερο που δεν κοστίζει τίποτα, ζήλος. Αν κάποιοι από τους αρμόδιους εμπλεκόμενους αντιμετώπιζαν τη δουλειά τους με ζήλο, θα είχαν αποφευχθεί πολλά εγκλήματα και θα είχαν σωθεί πολλοί άνθρωποι (και θύτες και θύματα).
Συνήθως όταν συμβαίνουν τέτοια εγκλήματα η πρώτη αντίδραση είναι να πούμε ότι "αυτά δεν μπορούν να αποφευχθούν, όσα μέτρα και να πάρουμε πάντα κάποιοι θα εμφανίζουν παραβατική ή εγκληματική συμπεριφορά". Όταν όμως εξετάζουμε καλά την κάθε περίπτωση, βλέπουμε ότι οι αιτίες που οδήγησαν σ' αυτά τα αποτελέσματα περιλαμβάνουν παραλήψεις, αδιαφορία και προχειρότητα. Αυτά είναι πράγματα που διορθώνονται. Δεν φταίει η κακιά μοίρα ή η κακιά στιγμή.
Φυσικά και μπορεί να γίνουν λάθη. Σε ένα τόσο σύνθετο θέμα υπάρχουν πολλά που μπορούν να πάνε στραβά: να γίνει λάθος διάγνωση, να δοθούν λάθος φάρμακα, να μην αντιμετωπιστεί έγκαιρα ένα περιστατικό, κ.ο.κ. Αν ρωτηθούν δέκα διαφορετικοί γιατροί για το ίδιο περιστατικό, είναι πιθανό να εκφραστούν μέχρι και δέκα διαφορετικές απόψεις. Δεν είναι αυτό όμως το πρόβλημα.
Το πρόβλημα είναι η συνολική αντιμετώπιση της ψυχικής υγείας. Όχι μόνο στην ενήλικη ζωή, αλλά όσο νωρίτερα γίνεται, δίνοντας βαρύτητα στις συνθήκες ανατροφής, δηλαδή στην οικογένεια. Χρειάζεται μια διαφορετική νοοτροπία, τόσο απέναντι στην ασθένεια, όσο και απέναντι στη ζωή. Όταν η ποιότητα ζωής είναι το τελευταίο που ενδιαφέρει τους κυβερνώντες, αυτά θα συνεχίσουν να συμβαίνουν και οι πολίτες να σοκάρονται. Τίποτα το περίεργο όμως δεν υπάρχει σε ένα έγκλημα που πυροδοτείται από μια αδιάγνωστη ή αθεράπευτη διαταραχή, σε συνδυασμό με τη χρήση τοξικών ουσιών, την αδυναμία διαχείρισης συναισθημάτων (π.χ. απόρριψης ή ζήλειας) και την ολιγωρία των αρχών. Είναι τρέλα, όπως έλεγε ο Αϊνστάιν, να κάνεις το ίδιο πράγμα ξανά και ξανά και να περιμένεις διαφορετικό αποτέλεσμα.
Νίκος Μπάτρας
Διαχειριστής www.aytepignosi.com
