Η κατανόηση επιτελεί διπλό σκοπό: από τη μια κατανοούμε τις αιτίες που δημιουργούν κάποια αποτελέσματα, και από την άλλη μας βοηθάει να μην τα παίρνουμε προσωπικά (να μη νιώθουμε ότι φταίμε εμείς, αλλά και να μην κατηγορούμε τους άλλους που συμπεριφέρονται έτσι). Το να γνωρίζουμε όμως ότι κάποιος συμπεριφέρεται κακοποιητικά, όχι από δική του βούληση αλλά επειδή μέσα του επιδρούν διάφορες δυνάμεις (από την παιδική του ηλικία, τραύματα, έμφυτα και επίκτητα χαρακτηριστικά, φυσιολογία του εγκεφάλου, κ.ά), δεν αποτελεί συγχωροχάρτι για να γίνεται αποδεκτή η συμπεριφορά του.
Εξίσου σημαντική με την κατανόηση είναι και η οριοθέτηση και η αποστασιοποίηση από τέτοιους ανθρώπους που αρνούνται (για οποιοδήποτε λόγο, ακόμα και εξαιτίας της ψυχικής τους ασθένειας) να ζητήσουν βοήθεια.
Τόσο σε ψυχικό, όσο και σε πρακτικό επίπεδο, η λέξη κλειδί είναι η ανεξαρτησία. Σε ψυχικό επίπεδο ανεξαρτησία σημαίνει διάλυση της προσκόλλησης, των προσδοκιών που αφορούν το πώς περιμένουμε να συμπεριφέρεται ο άλλος, της συναισθηματικής εξάρτησης, αλλά και την αποεξιδανίκευση σε περιπτώσεις όπου βλέπουμε τον συγκεκριμένο άνθρωπο ως καθοδηγητή ή φροντιστή μας (π.χ. γονιός).
Σε πρακτικό επίπεδο, η ανεξαρτησία είναι σε μεγάλο βαθμό οικονομική. Όπως είναι φυσικό, αυτό είναι αδύνατο να γίνει σε περιπτώσεις όπου μιλάμε για εξαρτημένα μέλη μιας οικογένειας, όπως παιδιά. Τα παιδιά δεν είναι ικανά να απεξαρτηθούν από γονείς που τα κακοποιούν ψυχικά ή και σωματικά, οπότε η ψυχική επιβάρυνση (μικρή ή μεγάλη) για τα ίδια θεωρείται δεδομένη. Αλλά ούτε και σε ψυχολογικό επίπεδο μπορούν να απεξαρτηθούν, γιατί έχουν ανάγκη από άλλους να τα φροντίζουν. Ένα παιδί αδυνατεί να κατανοήσει τι σημαίνει να μην είσαι προσκολλημένος στον γονιό σου, αφού το να είναι προσκολλημένο τού προσδίδει μεγαλύτερες πιθανότητες επιβίωσης.
Για να επέλθει η ανεξαρτησία σε πρακτικό επίπεδο, πρέπει πρώτα να συμβεί σε ψυχολογικό επίπεδο. Αν δεν διαλυθούν οι προσκολλήσεις, τα πρέπει, οι ρόλοι, η συναισθηματική εξάρτηση, η ανάγκη για αποδοχή, και αν δεν επανεξεταστεί η αυτοεικόνα και η αυτοαντίληψη, δεν μπορεί κάποιος να αρχίσει να σκέφτεται πώς θα απεξαρτηθεί και πρακτικά. Δεν μπορεί καν να αντιληφθεί ότι κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο.
Το επισημαίνουμε ξανά για να μην υπάρξουν παρανοήσεις: μιλάμε για τις περιπτώσεις στις οποίες οι άνθρωποι που κακοποιούν λεκτικά, ψυχολογικά ή και σωματικά άλλους, δεν δέχονται να ζητήσουν βοήθεια, δηλαδή να κάνουν ψυχοθεραπεία και να πάρουν φάρμακα.
Τα μέλη μιας οικογένειας που υποφέρουν από τέτοιους ανθρώπους, για πολλά χρόνια δεν μπορούν να διακρίνουν ότι πρέπει με κάποιο τρόπο να θέσουν όρια για να μην υποφέρουν. Μαθαίνουν να προσαρμόζονται στις επιβλαβείς συμπεριφορές και αναπτύσσουν ένα τρόπο σκέψης που διαμορφώνει την αυτοαντίληψή τους, όπως και την αντίληψη που έχουν για τη ζωή, τον κόσμο και τους άλλους ανθρώπους. Μπορεί να χάνουν την αυτοπεποίθηση και τον αυτοσεβασμό τους, να αναπτύσσουν αγχώδεις διαταραχές, αυτοκαταστροφικές σκέψεις και τάσεις αυτοτραυματισμού, ενοχές, την ανάγκη να ελέγχουν τα πάντα στη ζωή τους για να μην ξαναζήσουν απρόβλεπτες καταστάσεις, κ.ο.κ. Μπορεί να δημιουργούνται ακόμα και οικονομικά, ή άλλου είδους προβλήματα, που να επηρεάζουν τους υπόλοιπους με διάφορους τρόπους.
Όσοι έχουν στενή σχέση με ανθρώπους που συμπεριφέρονται κακοποιητικά και αρνούνται τη βοήθεια, μοιάζουν με τον βάτραχο στην κατσαρόλα: καθώς η θερμοκρασία του νερού αυξάνεται σιγά σιγά, φτάνει το σημείο βρασμού και ο βάτραχος πεθαίνει. Ο λόγος που ο βάτραχος δεν πηδάει έξω από την κατσαρόλα είναι γιατί απουσιάζει το σοκ μιας απότομης αλλαγής στη θερμοκρασία. Έτσι και εμείς, όσο δεν αναγνωρίζουμε ότι κάποιοι άνθρωποι συμπεριφέρονται κακοποιητικά (για οποιονδήποτε λόγο), προσαρμοζόμαστε στο τοξικό περιβάλλον και αρρωσταίνουμε. Ένα σοκ μπορεί να είναι σωτήριο, γιατί θα μας βοηθήσει να διακρίνουμε αυτά που λανθασμένα θεωρούμε φυσιολογικά και επιτρεπτά.
Η αυτοπροστασία είναι σημαντικότερη της όποιας προσπάθειας για προσφορά βοήθειας σε κάποιον που συνεχώς την αρνείται. Είναι μάταιο και αυτοκαταστροφικό να ανησυχούμε ή να προσπαθούμε να πείσουμε κάποιον να δει αυτά που δεν μπορεί να δει. Προέχει η υγεία μας, ψυχική και σωματική, και για να την προστατέψουμε πρέπει να είμαστε ανεξάρτητοι, ψυχικά και πρακτικά.
Νίκος Μπάτρας
Διαχειριστής www.aytepignosi.com
