Τις περισσότερες φορές, αυτό που μας οδηγεί στην αναθεώρηση των πεποιθήσεων είναι τα δυσάρεστα συναισθήματα που νιώθουμε, όπως το άγχος, η στενοχώρια και ο θυμός. Οι αφορμές για να νιώσουμε αυτά τα συναισθήματα βρίσκονται συνήθως σε γεγονότα που συμβαίνουν στη ζωή μας και μπορεί να αφορούν επαγγελματικά θέματα, την οικογένειά μας, την οικονομική μας κατάσταση, την υγεία μας, κ.ά.
Ας δούμε ένα παράδειγμα. Έστω ότι αντιμετωπίζουμε χρόνιες δυσκολίες μέσα στην οικογένεια. Και οι δυσκολίες είναι τέτοιας φύσης που δεν μπορούμε να τις αποτρέψουμε ή να τις ελέγξουμε και, εξαιτίας αυτών των γεγονότων, νιώθουμε συχνά άγχος, στενοχώρια ή θυμό. Η πιο συνηθισμένη στάση είναι να ρίχνουμε το φταίξιμο στα γεγονότα και στους άλλους, αλλά βλέπουμε ότι αυτό δεν μας βοηθάει να είμαστε πιο ήρεμοι.
Η δυσφορία αυτή που νιώθουμε πρέπει να μας παρακινήσει να εξετάσουμε αν κάπου στο βάθος υπάρχει μια πεποίθηση του τύπου "τα πράγματα θα έπρεπε να ήταν αλλιώς" και πιο συγκεκριμένα "μέσα στην οικογένεια πρέπει να υπάρχει αγάπη και τα μέλη της να είναι καλά και να ζουν καλά". Μετά μπορούμε να εξετάσουμε αν αυτό που "πρέπει" (δηλαδή που επιθυμούμε έντονα) υπόκειται στον έλεγχό μας. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα, η απάντηση είναι όχι. Δεν εξαρτάται από εμάς αν οι άλλοι νιώθουν καλά, αν συμπεριφέρονται καλά, αν είναι υγιείς, αν ζουν καλά, κ.τ.λ. Αυτά εξαρτώνται από τα γονίδιά τους, την αντίληψή τους, τον προγραμματισμό τους, τον τρόπο σκέψης τους και τις επιλογές που κάνουν στη ζωή τους.
Στο βαθμό που είμαστε υπεύθυνοι για κάποιους και μπορούμε να επηρεάσουμε τη ζωή τους με κάποιο τρόπο, η επιθυμία μας έχει μια βάση. Αλλά ως εκεί. Τα όρια της επιθυμίας δηλαδή, πρέπει να ταυτίζονται με τα όρια του πεδίου επιρροής μας. Π.χ. τα μικρά παιδιά καλύπτονται σχεδόν εξολοκλήρου από το πεδίο επιρροής των γονιών τους. Οι γονείς φροντίζουν για το φαγητό τους, την ασφάλειά τους, την υγεία τους, την παιδεία τους, κ.τ.λ. Όσο τα παιδιά μεγαλώνουν, τόσο μικραίνει αυτό το πεδίο, μέχρι που τα παιδιά ενηλικιώνονται, αποφασίζουν μόνα τους, κάνουν τις επιλογές τους και τότε το πεδίο επιρροής των γονιών μειώνεται σημαντικά.
Μια πεποίθηση λοιπόν χρειάζεται αναθεώρηση όταν αρχίζουμε να νιώθουμε έντονο άγχος, στενοχώρια ή θυμό και βλέπουμε ότι το "πρέπει" δεν συμβαδίζει με αυτό που συμβαίνει (και είναι έξω από τον έλεγχό μας).
Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα επιθυμούμε οι άλλοι να είναι καλά. Σημαίνει απλώς ότι προτιμούμε οι άλλοι να είναι καλά, αντί να λέμε ότι οι άλλοι πρέπει να είναι καλά. Αφαιρούμε δηλαδή την προσκόλληση στο αποτέλεσμα, στο αν τελικά οι άλλοι θα είναι καλά ή όχι.
Η ίδια λογική μπορεί να εφαρμοστεί και σε πολλές άλλες περιπτώσεις: "πρέπει να υπάρχει ειρήνη στον κόσμο, πρέπει να είμαι πάντα αρεστός, πρέπει να ικανοποιώ τις επιθυμίες μου, πρέπει να επιτυγχάνω, πρέπει να ικανοποιώ τις επιθυμίες των άλλων, πρέπει η δουλειά μου να πηγαίνει καλά, κ.τ.λ". Το ίδιο ισχύει και για τα "δεν πρέπει": "δεν πρέπει να κάνω λάθη, δεν πρέπει να απογοητεύω τους άλλους, δεν πρέπει να συμβαίνουν άσχημα πράγματα, δεν πρέπει να συγκρούομαι με τους άλλους, κ.τ.λ".
Η αλήθεια είναι ότι πολλά "πρέπει" πηγάζουν από κάποιες ανάγκες. Π.χ. πρέπει να έχουμε ειρήνη για να νιώθουμε ασφαλείς, να εργαζόμαστε, να βγάζουμε χρήματα και να εξελίσσουμε τη ζωή μας. Οι ανάγκες όμως καθορίζουν μόνο το ένα όριο των πεποιθήσεων. Το άλλο όριο, εκεί που τελειώνει ο ρόλος των πεποιθήσεων, είναι ο έλεγχος, δηλαδή η δυνατότητά μας να επηρεάζουμε αυτά που συμβαίνουν.
Η όλη διαδικασία της αναθεώρησης των πεποιθήσεων ξεκινάει από τα δυσάρεστα συναισθήματα ή άλλα συμπτώματα, που δηλώνουν ότι εναντιωνόμαστε σε αυτό που είναι. Το εύκολο κομμάτι είναι να αναγνωρίσουμε ότι υπάρχει μια σχέση μεταξύ της δυσφορίας που νιώθουμε και κάποιου εξωτερικού γεγονότος ("νιώθω φόβο, ή θλίψη, ή θυμό, επειδή συμβαίνει αυτό"). Το δύσκολο είναι να δούμε τις σκέψεις και τις ερμηνείες που παράγει ο νους μας και που πηγάζουν από τις βαθύτερες πεποιθήσεις. Όσο πιο αναπτυγμένη είναι η ικανότητα της αυτοπαρατήρησης, δηλαδή της επίγνωσης, τόσο καλύτερα βλέπουμε αυτούς τους μηχανισμούς και τόσο πιο γρήγορα φτάνουμε στις πεποιθήσεις.
Επειδή ο νους είναι ένα πολύ σύνθετο σύστημα, δεν πρέπει να περιμένουμε ότι η όλη διαδικασία θα γίνει εύκολα. Σε μερικές περιπτώσεις οι πεποιθήσεις που κρύβονται πίσω από τη δυσφορία μας αναγνωρίζονται εύκολα, ενώ σε άλλες μπορεί να χρειαστεί να περάσουν χρόνια μέχρι να δούμε ότι η πραγματική αιτία του άγχους, της στενοχώριας ή του θυμού μας, βρισκόταν σε κάποιες πεποιθήσεις που συγκρούονταν με γεγονότα που ήταν έξω από τον έλεγχό μας.
Νίκος Μπάτρας
Διαχειριστής www.aytepignosi.com
