Τι είναι η αυτογνωσία;
Ηρώ Παπαδοπούλου: Από τότε που ο άνθρωπος άρχισε να αντιλαμβάνεται τον εαυτό του, ήθελε να γνωρίσει τι είναι και να απαντήσει σε ερωτήματα υπαρξιακού χαρακτήρα. Αυτό οδήγησε ανθρώπους από διαφορετικές χρονικές περιόδους και πολιτισμούς, να μελετήσουν την ύπαρξη και τον εαυτό.
Στην ουσία, αυτογνωσία είναι το να γνωρίζεις τι είσαι, αλλά όχι μόνο με τον συμβατικό τρόπο αντίληψης, όπου νιώθεις ότι είσαι ένα άτομο με ιστορία, ταυτότητες και ρόλους. Γνωρίζω τον εαυτό μου σημαίνει γνωρίζω ότι είμαι η ύπαρξη αποταυτισμένη από αυτά που αντιλαμβάνομαι, δηλαδή τις πέντε αισθήσεις, τις σκέψεις, τις αναμνήσεις, τη φαντασία, τα συναισθήματα, κ.τ.λ. Είμαστε εκείνο που τα γνωρίζει όλα αυτά. Στην αυτογνωσία αυτά ονομάζονται αντικείμενα επειδή είναι παρατηρούμενα. Η ταύτιση όμως με το σώμα και κάποιες σκέψεις αυτοπροσδιορισμού δημιουργούν έναν ψευδή εαυτό που αποτελείται από ταυτότητες και ρόλους. Αυτή είναι η πηγή της ψυχικής δυσφορίας και του ψυχικού πόνου. Στην αυτογνωσία δεν καλούμαστε να γνωρίσουμε κάτι καινούργιο που θα βρούμε κάποια στιγμή στο μέλλον, αλλά να επανασυνδεθούμε με κάτι που ήδη υπάρχει μέσα μας.
Πόσο εύκολο είναι να γίνει αυτό στην πράξη;
Η. Π.: Η συνειδητοποίηση του εαυτού στην καθαρή του μορφή, ως ύπαρξη, είναι θεωρητικά το πιο απλό πράγμα που μπορεί να κάνει κάποιος, αφού αυτή είναι η βάση πάνω στην οποία χτίζονται όλες οι άλλες αυτοαναφορές (“είμαι αυτό, είμαι έτσι”). Πρέπει πρώτα να είσαι, να υπάρχεις, για να έρθουν μετά όλα τα άλλα. Πρακτικά, η μεγαλύτερη δυσκολία είναι το να ζεις σύμφωνα με αυτή τη γνώση, καθώς είναι πολύ μεγάλη η δύναμη της συνήθειας να γυρνάμε σ’ αυτό που γνωρίζαμε ως εαυτό μας μέχρι τώρα. Συνήθως, αυτός που θα αναζητήσει απαντήσεις για τον εαυτό του και τον ψυχικό πόνο στην αυτογνωσία, θα είναι ένας άνθρωπος που ταλαιπωρείται από ψυχική δυσφορία ή τραύματα του παρελθόντος, με ό,τι άλλο αυτό συνεπάγεται για την κατάσταση της ζωής του.
Το πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να το εφαρμόσει κάποιος αυτό στην πράξη είναι σχετικό και έχει να κάνει με τον βαθμό δέσμευσης του καθενός. Η επιθυμία είναι η αρχή, αλλά πρέπει να συνοδεύεται από ειλικρίνεια, ταπεινότητα, δέσμευση και συνέπεια στη διαδικασία. Γι’ αυτό ο χρόνος που μπορεί να πάρει η όλη πορεία είναι διαφορετικός για τον καθένα. Κάποιος που πραγματικά είναι έτοιμος να κάνει ορισμένες αλλαγές στη ζωή του και είναι συνεπής στη διαδικασία αυτή, σε 5 - 6 μήνες μπορεί να δει σημαντικότατες αλλαγές, όχι μόνο στο πώς νιώθει, αλλά και στις σχέσεις του, στα επαγγελματικά του και σε όλες τις πτυχές της ζωής του.
Πότε θεωρείται ότι ένας άνθρωπος είναι “έτοιμος” να κάνει αυτές τις αλλαγές;
Η. Π.: Η εμπειρία έχει δείξει ότι η ωριμότητα για μια τέτοια αλλαγή βρίσκεται πάντα σε συνάρτηση με το βαθμό δυσφορίας του ατόμου. Όσο η ζωή κάποιου παραμένει κάπως λειτουργική, δε θα αναζητήσει εύκολα άλλον τρόπο για να ζήσει τη ζωή του. Από την άλλη πλευρά, όταν η ζωή κάποιου έχει γίνει αβίωτη ή δύσκολη σε κάποιο βαθμό, με έντονη ψυχική δυσφορία που επιφέρει και δυσλειτουργία στην καθημερινότητα και στις σχέσεις του, τότε μπορεί να εμφανιστεί η σκέψη “δε μπορεί, πρέπει να υπάρχει και κάτι άλλο πέρα από αυτό.” Αυτή ήταν και η δική μου σκέψη, που ξεκίνησε όλη αυτή τη διαδρομή.
Πρέπει να είναι εξοικειωμένος κάποιος με αυτά τα θέματα για να ξεκινήσει;
Η. Π.: Όχι απαραίτητα. Η ουσία της αυτογνωσίας βρίσκεται στη βίωση, στη βιωματική διερεύνηση του ατόμου και της ύπαρξης, όχι μόνο στην κατανόηση εννοιών. Ένα γνωστικό υπόβαθρο στην αυτογνωσία μπορεί να βοηθήσει, καθώς η γνωστική διαδικασία είναι από τα πρώτα και τα πιο καλά ακονισμένα εργαλεία τού ανθρώπου για να γνωρίσει τον κόσμο. Ωστόσο, ίσως και να τη ζημιώσει, καθώς ο ενδιαφερόμενος μπορεί να εγκλωβιστεί στη νοητική προσέγγιση και να μείνει εκεί. Οπότε, πρωταρχικό ρόλο έχει το πόσο επιτρέπει κάποιος να βιώσει αυτά που έχει μέσα του χωρίς να αντιστέκεται στο πώς έχει η κατάσταση εκείνη τη στιγμή. Η στάση της μη αντίστασης είναι κεφαλαιώδους σημασίας, καθώς μη αντιστεκόμενος, μοιραία εναρμονίζεσαι με αυτό που είναι, με το παρόν.
Σε ποιους απευθύνεται η αυτογνωσία; Υπάρχουν άνθρωποι που δεν είναι κατάλληλοι να ακολουθήσουν αυτόν τον δρόμο;
Η. Π.: Απευθύνεται σε όλους θα έλεγα, από την ηλικία των 15 - 16 ετών, όπου ο έφηβος αρχίζει σιγά σιγά να ανεξαρτητοποιείται, να κάνει τις πρώτες του επιλογές και να εισέρχεται στον κόσμο των ευθυνών της ενήλικης ζωής. Ο μόνος περιορισμός μπαίνει για τους ασθενείς με βαριά ψυχικά νοσήματα, αλλά και ανθρώπους με κάποιο σύνδρομο που εμποδίζει τη γνωστική τους λειτουργία και την αλληλεπίδρασή τους με άλλους ανθρώπους. Θα ήθελα όμως να σημειώσω, πως σε ανθρώπους με σοβαρή ψυχική ασθένεια, η οποία βρίσκεται σε καταστολή υπό την εποπτεία ψυχιάτρου και τη χρήση ψυχοφαρμάκων, και για την οποία προτείνεται η ψυχοθεραπεία, μπορεί και η συμβουλευτική με βάση την αυτογνωσία να φανεί χρήσιμη και να βελτιώσει την ποιότητα ζωής του ατόμου.
Πότε άρχισες να ασχολείσαι με την αυτογνωσία;
Η. Π.: Η ουσιαστική ενασχόλησή μου με την αυτογνωσία ξεκίνησε όταν ήμουν περίπου 20 ετών, από ανάγκη να δώσω απάντηση στον ψυχικό πόνο που βίωνα. Αλλά θυμάμαι ότι από μικρό παιδί είχα μία ακατέργαστη επαφή με την αυτογνωσία και την αίσθηση του Είμαι. Θυμάμαι ότι τα καλοκαίρια όταν με έβαζαν για ύπνο οι γονείς μου το μεσημέρι, παρατηρούσα την αίσθηση του Είμαι, έκανα δηλαδή κάτι σαν διαλογισμό, αυθόρμητα και εντελώς φυσικά. Από τα 20 και μετά, και ενώ υπέφερα ψυχικά, ξεκίνησε μια κατανόηση των αιτιών και των μηχανισμών που δημιουργούσαν τον ψυχικό πόνο. Σιγά σιγά, ο συνδυασμός της κατανόησης υπό το πρίσμα της αυτογνωσίας, με τη βιωματική εξέλιξη αυτού που είχε ξεκινήσει ακατέργαστα όταν ήμουν παιδί, έφερε την ελευθερία από όλα αυτά που δεν είμαι.
Αρκετοί έχουν αναφέρει ότι βίωσαν εμπειρίες πνευματικής ή ενεργειακής φύσης, όπου ένιωσαν ότι έγιναν ένα με το όλο, ότι άλλαξε η αίσθηση του “ποιος είμαι”, κ.τ.λ. Είχες κάποια παρόμοια εμπειρία; Πόσο καθοριστικές πιστεύεις ότι είναι αυτές οι εμπειρίες στην όλη πορεία;
Η. Π.: Υπήρχαν από την εφηβική μου ηλικία τέτοιες εμπειρίες, άλλες πιο ισχυρές, άλλες όχι τόσο. Το δίδαγμα από την πιο ισχυρή εμπειρία που είχα είναι ότι για τον Εαυτό, τέτοιες εμπειρίες είναι ασήμαντες. Δεν είναι αυτό το ζητούμενο. Η εντύπωση ότι υπάρχει ένα άτομο που πρέπει να διανύσει μια χ απόσταση σε έναν συγκεκριμένο χρόνο για να φτάσει σε ένα συγκεκριμένο σημείο, είναι εσφαλμένη και προέρχεται από τον ψευδή εαυτό. Άλλοτε αυτό οφείλεται στην επιθυμία ενός ατόμου να φτάσει σε μια κατάσταση όπου θα έχει απαλλαγεί από κάθε μορφή δυστυχίας, και άλλοτε πρόκειται για μια παρερμηνεία στο πλαίσιο της διδασκαλίας. Δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι την ίδια πορεία. Κάποιοι μπορεί να βιώσουν ξαφνικές αλλαγές στη συνειδητότητά τους, παροδικές ή μόνιμες, ενώ άλλοι να έχουν μια πορεία πιο γραμμική, χωρίς έντονες εμπειρίες. Το πώς θα το βιώσει ο καθένας δεν εξαρτάται από τον ίδιο, αλλά από το πώς εκφράζεται η ύπαρξη μέσα από κάθε μορφή.
Πρέπει να θυμόμαστε ότι το ζητούμενο δεν είναι να συμβούν μεγάλες αλλαγές στη ζωή μας ή στο πώς λειτουργούμε. Οι μεγάλες αλλαγές συμβαίνουν σε εσωτερικό επίπεδο, στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας. Αυτές οι αλλαγές πυροδοτούν και άλλες αλλαγές στη ζωή μας, οι οποίες μπορεί να μην είναι πάντα αυτές που επιθυμούμε. Εφόσον όμως αλλάξει η εσωτερική μας κατάσταση, αλλάζει και ο τρόπος που σχετιζόμαστε με τις εμπειρίες της ζωής μας. Αν εστιάσουμε στο να αλλάξουμε τις εξωτερικές συνθήκες, θα αρχίσουμε πάλι να κυνηγάμε τα υλικά αγαθά, την ασφάλεια, τα χρήματα, τα ευχάριστα συναισθήματα και άλλα τέτοια παροδικά φαινόμενα, που εκ φύσεως δεν μπορούν να μας προσφέρουν την ψυχική ηρεμία και την πληρότητα που αναζητάμε. Δεν είναι κακό να έχουμε υλικά αγαθά και χρήματα, κακό είναι να τα χρησιμοποιούμε για να ενισχύουμε την αίσθηση της αξίας και της πληρότητας του ψευδούς εαυτού. Αν επικεντρωθούμε στο να γνωρίσουμε ποια είναι η πραγματική φύση του εαυτού μας, θα νιώσουμε πλήρεις και ευγνώμονες γι’ αυτό που είμαστε και γι’ αυτά που έχουμε.
Έχεις κάποιες πρακτικές συμβουλές να μας δώσεις για το πώς μπορούμε να ξεκινήσουμε να τα εφαρμόζουμε όλα αυτά στην πράξη;
Η. Π.: Να ζούμε όσο μπορούμε στο παρόν, να θυμόμαστε να συνδεόμαστε με την αίσθηση του Είμαι αντί να είμαστε απορροφημένοι από τις σκέψεις, να αποφεύγουμε να παίζουμε εγωικά “παιχνίδια” με τους άλλους (όπως είναι το να κατηγορούμε, να νιώθουμε ότι έχουμε δίκιο και ο άλλος άδικο σε μια συζήτηση), να κάνουμε διαλογισμό και να είμαστε υπομονετικοί και συμπονετικοί με τον εαυτό μας. Να έχουμε υπόψη μας ότι ο προγραμματισμός μας είναι καλά εδραιωμένος στο σύστημά μας και θα συνεχίσει να εμφανίζεται, ακόμα και αν τον παρατηρούμε. Αυτή είναι η δύναμη της συνήθειας. Αντί να αυτομαστιγωνόμαστε όμως, πρέπει να μάθουμε να αγαπάμε όλες τις πτυχές του εαυτού μας.
Πόσο εύκολο είναι να γίνει αυτό στην πράξη;
Η. Π.: Η συνειδητοποίηση του εαυτού στην καθαρή του μορφή, ως ύπαρξη, είναι θεωρητικά το πιο απλό πράγμα που μπορεί να κάνει κάποιος, αφού αυτή είναι η βάση πάνω στην οποία χτίζονται όλες οι άλλες αυτοαναφορές (“είμαι αυτό, είμαι έτσι”). Πρέπει πρώτα να είσαι, να υπάρχεις, για να έρθουν μετά όλα τα άλλα. Πρακτικά, η μεγαλύτερη δυσκολία είναι το να ζεις σύμφωνα με αυτή τη γνώση, καθώς είναι πολύ μεγάλη η δύναμη της συνήθειας να γυρνάμε σ’ αυτό που γνωρίζαμε ως εαυτό μας μέχρι τώρα. Συνήθως, αυτός που θα αναζητήσει απαντήσεις για τον εαυτό του και τον ψυχικό πόνο στην αυτογνωσία, θα είναι ένας άνθρωπος που ταλαιπωρείται από ψυχική δυσφορία ή τραύματα του παρελθόντος, με ό,τι άλλο αυτό συνεπάγεται για την κατάσταση της ζωής του.
Το πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να το εφαρμόσει κάποιος αυτό στην πράξη είναι σχετικό και έχει να κάνει με τον βαθμό δέσμευσης του καθενός. Η επιθυμία είναι η αρχή, αλλά πρέπει να συνοδεύεται από ειλικρίνεια, ταπεινότητα, δέσμευση και συνέπεια στη διαδικασία. Γι’ αυτό ο χρόνος που μπορεί να πάρει η όλη πορεία είναι διαφορετικός για τον καθένα. Κάποιος που πραγματικά είναι έτοιμος να κάνει ορισμένες αλλαγές στη ζωή του και είναι συνεπής στη διαδικασία αυτή, σε 5 - 6 μήνες μπορεί να δει σημαντικότατες αλλαγές, όχι μόνο στο πώς νιώθει, αλλά και στις σχέσεις του, στα επαγγελματικά του και σε όλες τις πτυχές της ζωής του.
Πότε θεωρείται ότι ένας άνθρωπος είναι “έτοιμος” να κάνει αυτές τις αλλαγές;
Η. Π.: Η εμπειρία έχει δείξει ότι η ωριμότητα για μια τέτοια αλλαγή βρίσκεται πάντα σε συνάρτηση με το βαθμό δυσφορίας του ατόμου. Όσο η ζωή κάποιου παραμένει κάπως λειτουργική, δε θα αναζητήσει εύκολα άλλον τρόπο για να ζήσει τη ζωή του. Από την άλλη πλευρά, όταν η ζωή κάποιου έχει γίνει αβίωτη ή δύσκολη σε κάποιο βαθμό, με έντονη ψυχική δυσφορία που επιφέρει και δυσλειτουργία στην καθημερινότητα και στις σχέσεις του, τότε μπορεί να εμφανιστεί η σκέψη “δε μπορεί, πρέπει να υπάρχει και κάτι άλλο πέρα από αυτό.” Αυτή ήταν και η δική μου σκέψη, που ξεκίνησε όλη αυτή τη διαδρομή.
Πρέπει να είναι εξοικειωμένος κάποιος με αυτά τα θέματα για να ξεκινήσει;
Η. Π.: Όχι απαραίτητα. Η ουσία της αυτογνωσίας βρίσκεται στη βίωση, στη βιωματική διερεύνηση του ατόμου και της ύπαρξης, όχι μόνο στην κατανόηση εννοιών. Ένα γνωστικό υπόβαθρο στην αυτογνωσία μπορεί να βοηθήσει, καθώς η γνωστική διαδικασία είναι από τα πρώτα και τα πιο καλά ακονισμένα εργαλεία τού ανθρώπου για να γνωρίσει τον κόσμο. Ωστόσο, ίσως και να τη ζημιώσει, καθώς ο ενδιαφερόμενος μπορεί να εγκλωβιστεί στη νοητική προσέγγιση και να μείνει εκεί. Οπότε, πρωταρχικό ρόλο έχει το πόσο επιτρέπει κάποιος να βιώσει αυτά που έχει μέσα του χωρίς να αντιστέκεται στο πώς έχει η κατάσταση εκείνη τη στιγμή. Η στάση της μη αντίστασης είναι κεφαλαιώδους σημασίας, καθώς μη αντιστεκόμενος, μοιραία εναρμονίζεσαι με αυτό που είναι, με το παρόν.
Σε ποιους απευθύνεται η αυτογνωσία; Υπάρχουν άνθρωποι που δεν είναι κατάλληλοι να ακολουθήσουν αυτόν τον δρόμο;
Η. Π.: Απευθύνεται σε όλους θα έλεγα, από την ηλικία των 15 - 16 ετών, όπου ο έφηβος αρχίζει σιγά σιγά να ανεξαρτητοποιείται, να κάνει τις πρώτες του επιλογές και να εισέρχεται στον κόσμο των ευθυνών της ενήλικης ζωής. Ο μόνος περιορισμός μπαίνει για τους ασθενείς με βαριά ψυχικά νοσήματα, αλλά και ανθρώπους με κάποιο σύνδρομο που εμποδίζει τη γνωστική τους λειτουργία και την αλληλεπίδρασή τους με άλλους ανθρώπους. Θα ήθελα όμως να σημειώσω, πως σε ανθρώπους με σοβαρή ψυχική ασθένεια, η οποία βρίσκεται σε καταστολή υπό την εποπτεία ψυχιάτρου και τη χρήση ψυχοφαρμάκων, και για την οποία προτείνεται η ψυχοθεραπεία, μπορεί και η συμβουλευτική με βάση την αυτογνωσία να φανεί χρήσιμη και να βελτιώσει την ποιότητα ζωής του ατόμου.
Πότε άρχισες να ασχολείσαι με την αυτογνωσία;
Η. Π.: Η ουσιαστική ενασχόλησή μου με την αυτογνωσία ξεκίνησε όταν ήμουν περίπου 20 ετών, από ανάγκη να δώσω απάντηση στον ψυχικό πόνο που βίωνα. Αλλά θυμάμαι ότι από μικρό παιδί είχα μία ακατέργαστη επαφή με την αυτογνωσία και την αίσθηση του Είμαι. Θυμάμαι ότι τα καλοκαίρια όταν με έβαζαν για ύπνο οι γονείς μου το μεσημέρι, παρατηρούσα την αίσθηση του Είμαι, έκανα δηλαδή κάτι σαν διαλογισμό, αυθόρμητα και εντελώς φυσικά. Από τα 20 και μετά, και ενώ υπέφερα ψυχικά, ξεκίνησε μια κατανόηση των αιτιών και των μηχανισμών που δημιουργούσαν τον ψυχικό πόνο. Σιγά σιγά, ο συνδυασμός της κατανόησης υπό το πρίσμα της αυτογνωσίας, με τη βιωματική εξέλιξη αυτού που είχε ξεκινήσει ακατέργαστα όταν ήμουν παιδί, έφερε την ελευθερία από όλα αυτά που δεν είμαι.
Αρκετοί έχουν αναφέρει ότι βίωσαν εμπειρίες πνευματικής ή ενεργειακής φύσης, όπου ένιωσαν ότι έγιναν ένα με το όλο, ότι άλλαξε η αίσθηση του “ποιος είμαι”, κ.τ.λ. Είχες κάποια παρόμοια εμπειρία; Πόσο καθοριστικές πιστεύεις ότι είναι αυτές οι εμπειρίες στην όλη πορεία;
Η. Π.: Υπήρχαν από την εφηβική μου ηλικία τέτοιες εμπειρίες, άλλες πιο ισχυρές, άλλες όχι τόσο. Το δίδαγμα από την πιο ισχυρή εμπειρία που είχα είναι ότι για τον Εαυτό, τέτοιες εμπειρίες είναι ασήμαντες. Δεν είναι αυτό το ζητούμενο. Η εντύπωση ότι υπάρχει ένα άτομο που πρέπει να διανύσει μια χ απόσταση σε έναν συγκεκριμένο χρόνο για να φτάσει σε ένα συγκεκριμένο σημείο, είναι εσφαλμένη και προέρχεται από τον ψευδή εαυτό. Άλλοτε αυτό οφείλεται στην επιθυμία ενός ατόμου να φτάσει σε μια κατάσταση όπου θα έχει απαλλαγεί από κάθε μορφή δυστυχίας, και άλλοτε πρόκειται για μια παρερμηνεία στο πλαίσιο της διδασκαλίας. Δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι την ίδια πορεία. Κάποιοι μπορεί να βιώσουν ξαφνικές αλλαγές στη συνειδητότητά τους, παροδικές ή μόνιμες, ενώ άλλοι να έχουν μια πορεία πιο γραμμική, χωρίς έντονες εμπειρίες. Το πώς θα το βιώσει ο καθένας δεν εξαρτάται από τον ίδιο, αλλά από το πώς εκφράζεται η ύπαρξη μέσα από κάθε μορφή.
Πρέπει να θυμόμαστε ότι το ζητούμενο δεν είναι να συμβούν μεγάλες αλλαγές στη ζωή μας ή στο πώς λειτουργούμε. Οι μεγάλες αλλαγές συμβαίνουν σε εσωτερικό επίπεδο, στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας. Αυτές οι αλλαγές πυροδοτούν και άλλες αλλαγές στη ζωή μας, οι οποίες μπορεί να μην είναι πάντα αυτές που επιθυμούμε. Εφόσον όμως αλλάξει η εσωτερική μας κατάσταση, αλλάζει και ο τρόπος που σχετιζόμαστε με τις εμπειρίες της ζωής μας. Αν εστιάσουμε στο να αλλάξουμε τις εξωτερικές συνθήκες, θα αρχίσουμε πάλι να κυνηγάμε τα υλικά αγαθά, την ασφάλεια, τα χρήματα, τα ευχάριστα συναισθήματα και άλλα τέτοια παροδικά φαινόμενα, που εκ φύσεως δεν μπορούν να μας προσφέρουν την ψυχική ηρεμία και την πληρότητα που αναζητάμε. Δεν είναι κακό να έχουμε υλικά αγαθά και χρήματα, κακό είναι να τα χρησιμοποιούμε για να ενισχύουμε την αίσθηση της αξίας και της πληρότητας του ψευδούς εαυτού. Αν επικεντρωθούμε στο να γνωρίσουμε ποια είναι η πραγματική φύση του εαυτού μας, θα νιώσουμε πλήρεις και ευγνώμονες γι’ αυτό που είμαστε και γι’ αυτά που έχουμε.
Έχεις κάποιες πρακτικές συμβουλές να μας δώσεις για το πώς μπορούμε να ξεκινήσουμε να τα εφαρμόζουμε όλα αυτά στην πράξη;
Η. Π.: Να ζούμε όσο μπορούμε στο παρόν, να θυμόμαστε να συνδεόμαστε με την αίσθηση του Είμαι αντί να είμαστε απορροφημένοι από τις σκέψεις, να αποφεύγουμε να παίζουμε εγωικά “παιχνίδια” με τους άλλους (όπως είναι το να κατηγορούμε, να νιώθουμε ότι έχουμε δίκιο και ο άλλος άδικο σε μια συζήτηση), να κάνουμε διαλογισμό και να είμαστε υπομονετικοί και συμπονετικοί με τον εαυτό μας. Να έχουμε υπόψη μας ότι ο προγραμματισμός μας είναι καλά εδραιωμένος στο σύστημά μας και θα συνεχίσει να εμφανίζεται, ακόμα και αν τον παρατηρούμε. Αυτή είναι η δύναμη της συνήθειας. Αντί να αυτομαστιγωνόμαστε όμως, πρέπει να μάθουμε να αγαπάμε όλες τις πτυχές του εαυτού μας.
*Περισσότερα άρθρα και πληροφορίες για την Ηρώ Παπαδοπούλου μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα της Freedom Beyond Thought. Εκεί θα βρείτε και το ebook "Οδηγός Αυτογνωσίας και Αυτοβελτίωσης", το οποίο μπορείτε να κατεβάσετε ελεύθερα.
