~Της Δρ. Λίζας Βάρβογλη, Ph.D, Ψυχολόγος~
Η απόρριψη αποτελεί βασικό νόμο του κοινωνικού σύμπαντος. Όταν όμως κανείς επικεντρώνεται στο ότι έχει απορριφθεί από κάποιους, εύκολα μπορεί να συντριβεί συναισθηματικά και να δημιουργήσει έναν φαύλο κύκλο αυτοεκπληρούμενης προφητείας, όπου αυτό που φοβάται περισσότερο είναι αυτό ακριβώς που του συμβαίνει.
Η ευαισθησία στην απόρριψη σημειώνει ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά στις μέρες μας, και μάλιστα και στα δύο φύλα. Όλοι οι άνθρωποι νιώθουν ψυχικό πόνο σε κάποια στιγμή, αυτό είναι κάτι φυσιολογικό. Εξίσου φυσιολογικό είναι να μη μας συμπαθούν όλοι, όπως κι εμείς δε συμπαθούμε όλο τον κόσμο που γνωρίζουμε, είτε έχουμε αντικειμενικούς είτε υποκειμενικούς λόγους. Ωστόσο, όταν ένας άνθρωπος αισθάνεται ότι οι άλλοι δεν τον συμπαθούν ή δεν τον αποδέχονται, τείνει να αισθάνεται συντετριμμένος και, ειδικά στις ερωτικές σχέσεις, ισοπεδωμένος.
Έτσι, η αίσθηση της απόρριψης συχνά γίνεται το επίκεντρο ενός καταρράκτη αρνητικών συναισθημάτων και σκέψεων: «γιατί ο συνάδελφος δε μου έδωσε την απαιτούμενη προσοχή στη σύσκεψη;» ή «γιατί ο σύντροφός μου βλέπει τηλεόραση αντί να κουβεντιάζουμε και να μου δίνει προσοχή;».
Όταν λέμε ότι η συναισθηματική απόρριψη πονάει, δεν το εννοούμε απλώς μεταφορικά. Η νευροεπιστήμονας στο Πανεπιστήμιο UCLA των ΗΠΑ Naomi Eisenberger και οι συνεργάτες της βρήκαν ότι η απόρριψη ενεργοποιεί στον εγκέφαλο την ίδια περιοχή που γεννά την αρνητική αντίδραση στον φυσικό πόνο. Το να απορριφθεί κανείς από τον/τη σύντροφό ή τον κολλητό του για τον εγκέφαλό του είναι το ίδιο απειλητικό με το να ακουμπήσει το χέρι του σε ένα καυτό μάτι κουζίνας.
Συναισθηματικοί δεσμοί και DNA
Η ανάγκη μας να συνδεόμαστε συναισθηματικά με άλλους είναι εγγεγραμμένη στο DNA μας. Έτσι, η απογοήτευση όταν δεν υπάρχει συναισθηματική σύνδεση είναι δεδομένη. Γι' αυτό και η εντονότερη μορφή απόρριψης -η αποχώρηση αγαπημένου προσώπου- είναι από τις πιο στρεσογόνες και απογοητευτικές εμπειρίες.
Η αυτοπεποίθηση του ανθρώπου σχετίζεται άμεσα με το πόσο αποδεκτός είναι: μια πρόσκληση του στυλ «θα χαρούμε να έρθεις στο πάρτι μας» μπορεί να ανεβάσει κάποιον στα ουράνια, ενώ η δικαιολογία «σε βλέπω απλώς ως φίλο» μπορεί να στείλει κάποιον στα τάρταρα.
Όμως, όταν κανείς αισθάνεται άσχημα, για οποιοδήποτε λόγο, τείνει να νιώθει άσχημα και για τον εαυτό του και η κοινωνική του αυτοπεποίθηση είναι το ραντάρ που ελέγχει το περιβάλλον για να ανιχνεύσει ενδείξεις απόρριψης ή αποδοχής. Ανάλογα με το τι καταγράφει το εσωτερικά προγραμματισμένο ραντάρ, ο άνθρωπος αντιδρά με αύξηση ή μείωση της αυτοπεποίθησής του.
Ωστόσο, επιστημονικές εξηγήσεις θέτουν το ότι αν το «ραντάρ» αυτό δεν ήταν ευαίσθητο στην παραμικρή απόρριψη, τότε πιθανότατα θα έχανε και τις μεγαλύτερες απορρίψεις, διακινδυνεύοντας την ευτυχία ή την ασφάλεια του ατόμου. Η φύση μας έκανε ευαίσθητους στην απόρριψη, αφού ο άνθρωπος εξαρτάται από μικρές κοινωνικές ομάδες, των οποίων η αποδοχή είναι απαραίτητη για την επιβίωσή του.
Βιώνοντας την απόρριψη διαφορετικά
Για τους περισσότερους ανθρώπους η απόρριψη είναι κάτι σχεδόν χειροπιαστό - αν το διηγόταν σε κάποιον τρίτο, θα μπορούσε να καταλάβει αμέσως τι εννοούν. Για μια μερίδα ανθρώπων, όμως, η απόρριψη είναι κάτι που τους περιστοιχίζει στο κάθε τι: υποψιάζονται την πιθανή απόρριψη σε κάθε βλέμμα, σχόλιο, υπαινιγμό και ζουν με το μόνιμο φόβο ότι από στιγμή σε στιγμή θα τους απορρίψουν οι άλλοι ολοκληρωτικά. Παρόλο που ο πόνος αυτών των ανθρώπων είναι ιδιωτικός, ωστόσο έχει δημόσιες συνέπειες: οι άνθρωποι γίνονται ολοένα και πιο διστακτικοί στο να πάρουν το παραμικρό κοινωνικό ρίσκο. Καθένας επικεντρώνεται στο να αξιολογεί την κοινωνική απόδοσή του, αποφεύγοντας να πλησιάσει αγνώστους ή να αμφισβητήσει τα δεδομένα.
Ποιοι είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι στην απόρριψη
Σύμφωνα με τις έρευνες της καθηγήτριας του πανεπιστημίου Columbia Geraldine Downey, οι ενήλικες που ως παιδιά βίωσαν απόρριψη από τους γονείς τους είναι πιο ευαίσθητοι στην απόρριψη ως ενήλικες. Έτσι, τα παιδιά που μεγαλώνουν χωρίς να καλύπτονται οι ανάγκες τους για στοργή και συναισθηματικό δέσιμο με τους γονείς τους, γίνονται ενήλικες που μαθαίνουν να περιμένουν την απόρριψη από τους άλλους, ειδικά αυτούς που αγαπούν ή θεωρούν σημαντικούς. Τα συναισθήματα που συνοδεύουν την προσδοκία της απόρριψής τους είναι άγχος και θυμός. Ερμηνεύουν τα ουδέτερα σημάδια ή ασήμαντες πράξεις (πχ καθυστέρηση στο να τους τηλεφωνήσει κάποιος) ως σίγουρες αποδείξεις ότι ο άλλος τους απορρίπτει.
Αισθάνονται διαρκώς απειλημένοι, καταδικάζουν τους άλλους και δε τους δίνουν δεύτερη ευκαιρία. Οι άντρες που φοβούνται την απόρριψη γίνονται πιο κτητικοί και ζηλιάρηδες, ενώ οι γυναίκες θυμώνουν και γίνονται απόμακρες και αμέτοχες.
Έτσι, όπως το νευρικό μας σύστημα έχει έναν μηχανισμό που μας προστατεύει από φυσιολογικές απειλές (πχ ένα άγριο σκυλί που μας κυνηγάει) ενεργοποιώντας το ένστικτο της «πάλης ή φυγής», αντίστοιχα διαθέτει και ένα σύστημα άμυνας για να μας προστατεύει από τη συναισθηματική απόρριψη.
Πέρα από τη συμβολή της οικογένειας στην ευαισθησία προς τη συναισθηματική απόρριψη, καθοριστικός παράγοντας είναι και η προδιάθεση που έχει το άτομο να αντιδρά στο στρες. Η γενετική προδιάθεση της πρόωρης γέννησης, για παράδειγμα, μπορεί να διαμορφώσει έτσι το νευρικό σύστημα του παιδιού, ώστε να είναι πιο ευαίσθητο στο στρες, άρα και τη συναισθηματική απόρριψη.
Τέλος, τα παιδιά που βιώνουν την κοινωνική και συναισθηματική απόρριψη από τους συμμαθητές τους είναι πολύ πιθανό ότι ως νέοι ενήλικες δε θα εμπιστεύονται τους άλλους, θα είναι ιδιαίτερα επιφυλακτικοί και θα φοβούνται την απόρριψη από φίλους, ερωτικούς συντρόφους και συνεργάτες, παρά την καλή συναισθηματική τους σύνδεση με τους γονείς τους.
Τα χαρακτηριστικά των ευαίσθητων στην απόρριψη ανθρώπων
- Έχουν πολύ άγχος
- Απογοητεύονται εύκολα
- Είναι «κλειστοί» και εκφράζουν τα συναισθήματά τους δύσκολα
- Είναι επιφυλακτικοί
- Αναζητούν συντρόφους και φίλους με παρόμοια χαρακτηριστικά
- Ευχαριστιούνται δυσκολότερα
- Υποφέρουν στον ερωτικό τομέα
- Ανησυχούν διαρκώς για το αν οι άλλοι θα τους απορρίψουν
Τρόποι αντιμετώπισης
Η παραδοχή του προβλήματος, ότι κάποιος είναι υπερευαίσθητος στην απόρριψη, παρόλο που δεν θα αλλάξει από μόνη της τη συμπεριφορά του ατόμου αυτού, είναι το πρώτο βήμα για να το αντιμετωπίσει. Παράλληλα, το άτομο αυτό χρειάζεται να ενδυναμώσει την αυτοπεποίθησή του και να μάθει να αξιολογεί σωστά τα δυνατά του σημεία.
Εξίσου απαραίτητο είναι να σιωπήσει και η εσωτερική φωνή του ατόμου που κριτικάρει διαρκώς και προβλέπει προβλήματα και καταστροφές: όταν κανείς μάθει να διαχειρίζεται τις αρνητικές του σκέψεις, αυτές μειώνονται και τελικά εξαλείφονται, συμπαρασύροντας και τα όποια αρνητικά συναισθήματα που γεννούσαν. Ο άνθρωπος θα πρέπει να μάθει να φιλτράρει και την κριτική που του κάνουν οι άλλοι, αγνοώντας τα κακοπροαίρετα σχόλια και αξιοποιώντας την εποικοδομητική κριτική που στόχο έχει την βελτίωσή του.
Η δημιουργία ενός συμπαγούς κοινωνικού δικτύου με αξιόπιστους φίλους μπορεί επίσης να θέσει τέλος στον φαύλο κύκλο του φόβου της απόρριψης.
Τέλος, η ψυχολογική βοήθεια και καθοδήγηση μπορεί να κάνει αυτό το ταξίδι συντομότερο και να βοηθήσει το άτομο να φτάσει στο στόχο του γρηγορότερα και αποτελεσματικότερα.
Διαβάστε επίσης:
