Λέμε ότι οι άνθρωποι δημιουργούν σχέσεις μεταξύ τους. Αλλά τι σημαίνει αυτό ακριβώς; Αν μία σχέση αφορά δύο ανθρώπους, αφορά δύο σώματα, δύο ταυτότητες ή δύο εαυτούς;
Το «εγώ», όσο και το «ο άλλος», είναι έννοιες που υπάρχουν με τη μορφή των σκέψεων. Χωρίς σκέψεις δεν υπάρχουν εαυτοί (ή άτομα), αλλά τα σώματα που λειτουργούν και κάνουν ό,τι κάνουν από μόνα τους. Τα σώματα μιλάνε, βλέπουν, αγγίζουν, κ.ο.κ. Ταυτόχρονα υπάρχει και η εμπειρία της επίγνωσης που γνωρίζει ότι τα σώματα λειτουργούν και κάνουν ό,τι κάνουν. Τα σώματα αλληλεπιδρούν μεταξύ τους μέσω της ομιλίας, της όρασης, της ακοής, της αφής ή της σωματικής επαφής, αλλά ο νους είναι αυτός που πακετάρει και ονομάζει αυτές τις εμπειρίες «σχέση».
Η διάκριση που πρέπει να κάνουμε είναι μεταξύ της σχέσης ως διανοητικό και ως βιωματικό φαινόμενο. Για παράδειγμα, η λεκτική επικοινωνία μεταξύ δύο ανθρώπων, που εκ πρώτης όψεως φαίνεται ότι συμβάλλει καθοριστικά στη διαμόρφωση μιας σχέσης, αποτελείται πρωτίστως από τις εμπειρίες της όρασης, της ακοής, της ομιλίας, αλλά και των νοητικών λειτουργιών της μνήμης, της φαντασίας, κ.ά. Συνήθως, όταν το ένα σώμα μιλάει το άλλο ακούει, ενώ και τα δύο σώματα βλέπουν, αναπνέουν, ο εγκέφαλός τους επεξεργάζεται δεδομένα, ενώ κάποια συναισθήματα μπορεί να εμφανίζονται στο ένα σώμα και στο άλλο όχι.
Αυτή είναι η βιωματική διάσταση της λεγόμενης σχέσης. Αυτό δηλαδή γνωρίζουμε βιωματικά όταν λέμε, π.χ., ότι μέσα από μια συζήτηση δημιουργούμε μια σχέση με έναν άλλον άνθρωπο. Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει καμία σχέση, δηλαδή δεν υπάρχει σύνδεση, δεσμευτική ή εξαρτητική. Υπάρχουν οι εμπειρίες, έτσι όπως προκύπτουν από τα σώματα και γίνονται αντιληπτές από την επίγνωση. Αλλά οι σκέψεις δημιουργούν την εντύπωση ότι τα σώματα συνδέονται μεταξύ τους και με άλλους τρόπους. Αυτές οι σκέψεις τού τύπου «μου αρέσει ο άλλος», «ο άλλος είναι φίλος μου ή σύντροφός μου», «ο άλλος με κρίνει», «εγώ είμαι καλύτερος ή χειρότερος από τους άλλους», «εγώ είμαι γιος ή κόρη του τάδε», κ.ο.κ, αποτελούν προϊόντα της φαντασίας που δεν αντιστοιχούν στις εμπειρίες που βιωματικά γνωρίζουμε ότι συμβαίνουν στο παρόν. Αναφέρονται σε φανταστικές ταυτότητες και ρόλους, που ναι μεν μπορεί να μας εξυπηρετούν κάποιες φορές σε πρακτικό επίπεδο, αλλά η ύπαρξή τους δεν επιβεβαιώνεται βιωματικά.
Το να δει κανείς τη βιωματική διάσταση, πέρα από την κλασική διανοητική διάσταση που έχουμε μάθει όλοι να θεωρούμε ως αληθινή, μπορεί να λειτουργήσει πολύ απελευθερωτικά για όσους ταλαιπωρούνται από συμπτώματα που συνδέονται με το κεφάλαιο «εγώ και οι άλλοι». Φόβοι, κοινωνικές φοβίες, εξαρτητικές ή αποφευκτικές συμπεριφορές, προσδοκίες, προσκολλήσεις και άλλα, μπορούν να εξασθενήσουν σε σημαντικό βαθμό, έως και να εξαφανιστούν, όταν αρχίζει να βλέπει κανείς πώς λειτουργούν τα πράγματα βιωματικά.
Βλέπω τα πράγματα βιωματικά σημαίνει ότι δεν παρασύρομαι από τις σκέψεις που προέρχονται από τον προγραμματισμό του νου. Το ότι οι σχέσεις θεωρούνται από όλους μας ένα από τα σημαντικότερα θέματα στη ζωή μας, αν όχι το σημαντικότερο (από την άποψη ότι σχεδόν οτιδήποτε κάνουμε προϋποθέτει την αλληλεπίδρασή μας με τους άλλους), δικαιολογεί και το γιατί δίνουμε τόση μεγάλη σημασία στις ταυτότητες και τους ρόλους.
Το να αντιλαμβάνεται και να προσδιορίζει κάποιος τον εαυτό του σε σχέση με τους άλλους, δημιουργεί μια εξάρτηση που συνοδεύεται από πολλούς περιορισμούς. Οι χαρακτηρισμοί που προκύπτουν από αυτόν τον ετεροπροσδιορισμό, υπάρχουν μόνο ως σκέψεις και όχι ως βιωματικές εμπειρίες. Η αντικατάσταση τού «εγώ και οι άλλοι» (όπου το «εγώ» εξισώνεται με τον φανταστικό εγωικό εαυτό), από το «εγώ που έχω επίγνωση των εμπειριών του σώματος και των σκέψεων» (όπου το «εγώ» εξισώνεται με την επίγνωση), είναι η πραγματική εσωτερική μεταμόρφωση.
Όλος ο κόσμος, έτσι όπως τον γνωρίζουμε βιωματικά, υπάρχει μέσα μας γιατί για να τον αντιληφθούμε πρέπει να εμφανιστεί στην επίγνωση. Τίποτα δεν γνωρίζουμε βιωματικά ότι υπάρχει έξω από την επίγνωση. Και από τη στιγμή που όλα είναι μέσα μας, με τι ακριβώς σχετιζόμαστε; Μόνο με τις εμπειρίες μας, δηλαδή τις αισθήσεις του σώματος, τις πέντε αισθήσεις και τα νοητικά προϊόντα (σκέψεις, φαντασία, μνήμη, κ.τ.λ).
Νίκος Μπάτρας
Διαχειριστής www.aytepignosi.com
Διαβάστε επίσης:
