Εθισμός και εξαρτήσεις: κατανόηση και πνευματικές πρακτικές αντιμετώπισης

Όταν γεννιόμαστε φεύγουμε από το σπίτι μας και ερχόμαστε σ' αυτόν τον κόσμο. Παίρνουμε μια μικρή γεύση από το τι σημαίνει να "είσαι στο σπίτι σου" κάθε φορά που γυρίζουμε στο σπίτι μας μετά από μια κουραστική μέρα και καθόμαστε αναπαυτικά στην πολυθρόνα μας, νιώθοντας απολύτως ασφαλείς, σε ενότητα με αυτό το περιβάλλον.

Όταν αποχωριζόμαστε το περιβάλλον της ενότητας -και αυτή η αποστασιοποίηση προέρχεται από τον νου- εμφανίζεται η οδύνη και ο πόνος. Ο Βούδας αναφερόταν σ' αυτό όταν έλεγε ότι "η πηγή της δυστυχίας μας είναι η άγνοια και η προσκόλληση του νου σε πράγματα που χωρίζουν τον άνθρωπο από το όλο".

Αυτόν τον διαχωρισμό μπορούμε να τον ονομάσουμε και προπατορικό αμάρτημα ή έξωση από τον κήπο της Εδέμ - υπάρχουν διάφορες παραβολές σε κάθε πολιτισμό. Το κοινό τους στοιχείο είναι ο πόνος και οτιδήποτε κάνουμε στη ζωή μας είναι μια απόπειρα να επιστρέψουμε πάλι σ' αυτό το μέρος. Αναπτύσσουμε διάφορους τρόπους για να νιώσουμε καλά και μερικοί μάς προσφέρουν έντονα αυτή την αίσθηση της ενότητας και της επιστροφής στο "σπίτι" μας.

Για παράδειγμα, κάνοντας σέρφινγκ μπορεί κάποιος να υπερβαίνει τον διαχωρισμό μεταξύ του εαυτού του και της φύσης. Ή κάποιος άλλος μπορεί να βρίσκει αυτή την απόλαυση στη μαγειρική, με το να γίνεται ένα με τη χαρά της όλης διαδικασίας. Κάθε εμπειρία που μας προσφέρει αυτή την αίσθηση της ενότητας και της χαράς, ενισχύει την αντίστοιχη συμπεριφορά που μας οδηγεί σ' αυτή την αίσθηση. Έτσι αρχίζει κανείς να επαναλαμβάνει τη συμπεριφορά όλο και περισσότερο, γιατί τον απαλλάσσει από τον πόνο του διαχωρισμού και της απομάκρυνσης από το "σπίτι" του, την ενότητα.

Είτε μιλάμε για ναρκωτικά, είτε για κατοχή υλικών αγαθών, είτε για σχέσεις, σε όλες τις περιπτώσεις προσπαθούμε να επιστρέψουμε στην ενότητα για να απαλύνουμε τον πόνο του αποχωρισμού μας από το αληθινό μας σπίτι. Στις σχέσεις, όταν κάποιος επιδιώκει να έρθει πιο κοντά με κάποιον άλλον, είναι γιατί προσπαθεί να ξαναβιώσει αυτή την αίσθηση της ενότητας. Αυτή την ορμή τη διακρίνουμε παντού. Κυριαρχεί στην ανθρώπινη συνείδηση.

Όταν εξετάζεις τις εξαρτήσεις από αυτή την οπτική βλέπεις ότι δεν είναι κακές, απλά αποτελούν προσπάθειες για να επιστρέψει κανείς στο σπίτι του. Το πρόβλημα είναι ότι οι περισσότερες συμπεριφορές που το πετυχαίνουν αυτό, προσφέρουν μια σύντομη παραμονή, χωρίς να σου επιτρέπουν να παραμείνεις εκεί για πάντα. Σου δίνουν μόνο μια γεύση από το τι σημαίνει να επιστρέφεις στην αληθινή σου φύση. Μόλις όμως τελειώσει αυτή η εμπειρία αρχίζεις να νιώθεις ενοχές σαν να έκανες κάτι κακό. Και αυτό δίνει το σήμα στον νου να ξεκινήσει τον εσωτερικό διάλογο με σκέψεις του τύπου "τι δεν έκανα σωστά", "γιατί δεν τα κατάφερα", κ.ο.κ.

Στην ψυχολογία παρομοιάζουμε αυτή την αλληλουχία με το δίλημμα που έχει ένα μικρό παιδί να επιλέξει το μικρό γλυκό τώρα ή το μεγαλύτερο γλυκό αργότερα. Και όλα τα παιδιά επιλέγουν να πάρουν το μικρό γλυκό τώρα, γιατί δεν μπορούν να αναβάλουν την ικανοποίησή τους.

Όταν αρχίσεις να παίρνεις μια απόσταση από αυτή την αλυσιδωτή μορφή αντίδρασης (η επιθυμία που οδηγεί στη συμπεριφορά και ακολουθούν οι ενοχές και μετά ξανά η ίδια συμπεριφορά) βλέπεις πού μπορείς να παρέμβεις για να σπάσεις την αλυσίδα. Καθώς η επίγνωση βαθαίνει, παρεμβαίνεις σε διαφορετικά μέρη αυτής της αλυσίδας.

Για παράδειγμα, εγώ παλιότερα είχα μια ισχυρή εξάρτηση από το φαγητό. Κάθε φορά που ένιωθα ότι δεν με αγαπούσαν έτρωγα. Και μετά πάχαινα. Και μετά μισούσα τον εαυτό μου. Η πρώτη φορά που έσπασα την αλυσίδα αυτής της αντίδρασης ήταν όταν ο δάσκαλός μου του διαλογισμού, ο Μανίντρα, μου είπε: "Ραμ Ντας, δεν βλέπεις ότι πρόκειται για ένα παλιό κάρμα που σιγά σιγά σβήνει;". Και έσπασα την αλυσίδα στο σημείο των ενοχών. Από τότε, όταν έβλεπα ότι ο νους μου άρχιζε πάλι να δημιουργεί ενοχικές σκέψεις, έκανα διαλογισμό - δεν ήμουν ακόμα έτοιμος να σταματήσω να τρώω, γιατί αυτή η συνήθεια είχε εντυπωθεί βαθιά μέσα μου από τότε που ήμουν μικρός, όταν η μητέρα μου μού έδινε φαγητό κάθε φορά που με έβλεπε αγχωμένο.

Όσο η επίγνωση μεγαλώνει αρχίζεις να πηγαίνεις όλο και πιο πίσω στα αρχικά στάδια της αντίδρασης, εκεί όπου η αίσθηση του διαχωρισμού ενεργοποιεί την αίσθηση της πείνας. Και όταν ετοιμάζεσαι να φας παρατηρείς αυτό που πας να κάνεις. Παρατηρείς επίσης τον νου σου να περιμένει να ακολουθήσει ολόκληρη η αλληλουχία της αντίδρασης, όπως έχει μάθει. Και τότε βλέπεις την κενότητα και τη ματαιότητα στη μορφή που πας να βάλεις μέσα σου. Η όλη διαδικασία σε κάνει πιο ανεκτικό και πιο επιεική με τον εαυτό σου.

Γι' αυτό όταν έρχονται να με δουν ασθενείς με προβλήματα εξάρτησης, τους παραπέμπω σε πνευματικές πρακτικές τύπου διαλογισμού, για να αρχίσουν να βλέπουν τους εαυτούς τους από μια διαφορετική οπτική. Ο σκοπός είναι να κατανοήσουν τι είναι αυτή η επιθυμία που επιδιώκουν να ικανοποιήσουν με αυτόν τον τρόπο. Και να μην ανησυχούν για την εξάρτηση γιατί θα αποχωρήσει από μόνη της κάποια στιγμή.

Τώρα μπορεί να στενοχωρήσω μερικούς αν πω ότι πολλά προγράμματα απεξάρτησης δημιουργούν μια νέα εξάρτηση: το να μην είσαι εξαρτημένος. Και αυτό είναι εξίσου κακό με την αρχική εξάρτηση. Όταν συναντάς κάποιον που σου λέει "δεν έχω καπνίσει εδώ και τρία χρόνια, δύο μήνες, δέκα μέρες και τέσσερις ώρες" αντιλαμβάνεσαι ότι ο νους του είναι τόσο κολλημένος όσο ήταν και την περίοδο που κάπνιζε.

Αυτό που θέλω να πω είναι ότι όταν αντιμετωπίζεις τις εξαρτήσεις και προσπαθείς να τις σταματήσεις, κατά κάποιον τρόπο είναι σαν να επενδύεις σ' αυτές. Εφαρμόζοντας κάποιες πνευματικές πρακτικές, όπως ο διαλογισμός, ή επαναλαμβάνοντας κάποια μάντρα για να σπάσεις την αλυσίδα της αντίδρασης, μετά από ένα χρονικό διάστημα οι εξαρτήσεις εξασθενούν και σου φαίνονται ολοένα και πιο αδιάφορες.

*Απόσπασμα από ηχογραφημένη ομιλία του Ραμ Ντας
Μετάφραση: Νίκος Μπάτρας

**Ο Ραμ Ντας (Ρίτσαρντ Άλπερτ, 1931-2019) ήταν καθηγητής Ψυχολογίας σε πανεπιστήμια των Η.Π.Α. Περισσότερα μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Διαβάστε επίσης:

➡️ Κρισναμούρτι: Πώς να αντιμετωπίσουμε τις κακές συνήθειες

➡️ Να ακούτε το σώμα σας γιατί και αυτό ακούει αυτά που λέτε στον εαυτό σας

➡️ Είμαστε εθισμένοι στο φόβο γιατί δεν γνωρίζουμε πώς να απολαύσουμε τη γαλήνη