Όταν άρχισα να γράφω αυτό το άρθρο για τον ψυχικό πόνο δεν ήξερα τι τίτλο να του δώσω. Ήμουν μεταξύ: "Το δώρο του πόνου", "Πόνος: το καλύτερο κίνητρο για την αυτοβελτίωση" και "Πόνος: ο παρεξηγημένος δάσκαλος", που τελικά και επικράτησε.
Αυτό που με παραξένεψε ήταν ότι και οι τρεις τίτλοι εμπεριείχαν ένα πολύ θετικό μήνυμα και αποτελούνταν από λέξεις που τις έχουμε συνδυάσει γενικά με θετικές εμπειρίες: δώρο, κίνητρο, αυτοβελτίωση, δάσκαλος. Ο σκοπός μου βέβαια δεν είναι να παρουσιάσω τον πόνο υπό ένα παραμορφωτικό πρίσμα για να του δώσω μια διαφορετική και πιο αισιόδοξη χροιά. Δεν θα μπορούσε όμως να γίνει και διαφορετικά. Όσοι έχουν αντιμετωπίσει, ή αντιμετωπίζουν στο παρόν, δυσκολίες σε ψυχολογικό επίπεδο, γνωρίζουν ότι με κάθε τέτοια δοκιμασία κάτι μέσα τους αλλάζει προς το καλύτερο.
Το πρόβλημα στη διαχείριση του πόνου δεν είναι ο πόνος. Είναι ότι δεν μαθαίνουμε να τον αποδεχόμαστε και να τον ακούμε, δηλαδή να αναγνωρίζουμε το μήνυμα που μεταφέρει.
Στο επίπεδο του σώματος η λειτουργία του πόνου είναι απολύτως απαραίτητη και κατανοητή: αν δεν πονούσαμε όταν βάζαμε το χέρι μας στη φωτιά, το χέρι μας θα καιγόταν και μπορεί να καιγόμασταν και εμείς ολόκληροι. Αν η αίσθηση της πείνας δεν ήταν δυσάρεστη και δεν πονούσε το στομάχι μας, δεν θα αναζητούσαμε φαγητό και θα πεθαίναμε όλοι από ασιτία. Αν όταν χτυπούσαμε δεν νιώθαμε πόνο, οι επιπτώσεις για την υγεία μας θα ήταν πολύ χειρότερες. Σκεφτείτε μάλιστα αν αντί για πόνο, σε αυτές και άλλες παρόμοιες περιπτώσεις, νιώθαμε μια ευχάριστη αίσθηση. Είναι σίγουρο ότι το ανθρώπινο είδος θα είχε εξαφανιστεί από τα πρώτα κιόλας στάδια της εμφάνισής του. Ο πόνος λοιπόν είναι απαραίτητος και πρέπει να είμαστε ευγνώμονες που υπάρχει ως λειτουργία και αίσθηση. Μας προστατεύει και συμβάλλει καθοριστικά στην επιβίωσή μας.
Στον ψυχικό πόνο τα πράγματα είναι λίγο διαφορετικά γιατί πάντα συνδέεται με το "εγώ". Το "εγώ" είναι μια υπαρξιακή αίσθηση ξεχωριστού ατόμου αναμεμειγμένη με πεποιθήσεις, αναμνήσεις, προσκολλήσεις, αυτοπεριγραφικές σκέψεις και άλλα παρόμοια προϊόντα του νου.
Στο επίπεδο του σώματος η λειτουργία του πόνου είναι απολύτως απαραίτητη και κατανοητή: αν δεν πονούσαμε όταν βάζαμε το χέρι μας στη φωτιά, το χέρι μας θα καιγόταν και μπορεί να καιγόμασταν και εμείς ολόκληροι. Αν η αίσθηση της πείνας δεν ήταν δυσάρεστη και δεν πονούσε το στομάχι μας, δεν θα αναζητούσαμε φαγητό και θα πεθαίναμε όλοι από ασιτία. Αν όταν χτυπούσαμε δεν νιώθαμε πόνο, οι επιπτώσεις για την υγεία μας θα ήταν πολύ χειρότερες. Σκεφτείτε μάλιστα αν αντί για πόνο, σε αυτές και άλλες παρόμοιες περιπτώσεις, νιώθαμε μια ευχάριστη αίσθηση. Είναι σίγουρο ότι το ανθρώπινο είδος θα είχε εξαφανιστεί από τα πρώτα κιόλας στάδια της εμφάνισής του. Ο πόνος λοιπόν είναι απαραίτητος και πρέπει να είμαστε ευγνώμονες που υπάρχει ως λειτουργία και αίσθηση. Μας προστατεύει και συμβάλλει καθοριστικά στην επιβίωσή μας.
Στον ψυχικό πόνο τα πράγματα είναι λίγο διαφορετικά γιατί πάντα συνδέεται με το "εγώ". Το "εγώ" είναι μια υπαρξιακή αίσθηση ξεχωριστού ατόμου αναμεμειγμένη με πεποιθήσεις, αναμνήσεις, προσκολλήσεις, αυτοπεριγραφικές σκέψεις και άλλα παρόμοια προϊόντα του νου.
Η βασική αιτία του ψυχικού πόνου είναι η αποξένωσή μας από την πραγματική μας φύση, απ' τον αληθινό μας εαυτό. Το πρόβλημα αυτό το έχουν εντοπίσει και περιγράψει αρκετοί άνθρωποι. Ο Βούδας (πριν από 2.600 χρόνια) εντόπισε τον "ψεύτικο εαυτό", ο Χριστός συμβούλεψε να "απαρνηθούμε τον εαυτό μας", η Κάρεν Χόρνεϋ (ψυχαναλύτρια) εντόπισε τον "ιδεατό εαυτό". Αυτή την πλασματική αίσθηση εαυτού ονομάζουμε σήμερα "εγώ", δηλαδή μια αίσθηση ξεχωριστής και πεπερασμένης οντότητας που νιώθει -από λίγο έως πολύ- ανεπάρκεια και ανασφάλεια.
Ο πόνος που δημιουργείται εξαιτίας της αποξένωσής μας από την πραγματική μας φύση έχει κυρίως δύο χαρακτηριστικά: α) την ψευδαίσθηση ότι είμαστε ξεχωριστοί από την Ύπαρξη και β) την ανάγκη για αναζήτηση της ταυτότητάς μας σε διάφορες πρόσκαιρες μορφές, όπως είναι οι σκέψεις, οι πεποιθήσεις, οι αναμνήσεις, οι ρόλοι, η αυτοεικόνα, κ.ο.κ. Και τα δύο αυτά τροφοδοτούνται από την προσκόλλησή μας τόσο στην αίσθηση ότι είμαστε ξεχωριστοί, όσο και στην αίσθηση ότι είμαστε ένα άτομο με συγκεκριμένη ταυτότητα.
Όλοι έχουμε πέσει σ' αυτή την "παγίδα", στη δημιουργία ενός εγώ. Άλλος λιγότερο και άλλος περισσότερο, ανάλογα με τα παιδικά του βιώματα και κάποια έμφυτα χαρακτηριστικά. Θα μπορούσε λοιπόν κάποιος να αναρωτηθεί, αφού ένα τέτοιο φαινόμενο είναι τόσο ευρέως διαδεδομένο και αφορά όλους τους ανθρώπους, γιατί δεν λαμβάνουμε τα απαραίτητα μέτρα για να το αντιμετωπίσουμε; Και η απάντηση σ' αυτό είναι ότι η περίοδος που διανύει τώρα η ανθρωπότητα είναι απλά άλλο ένα στάδιο στην εξέλιξή της. Οι άνθρωποι θα "κάνουν" κάτι για το εγώ, όταν επέλθει η σωστή κατανόηση (και αυτό πάλι θα είναι ένα στάδιο στην εξέλιξη).
Ο πόνος που προέρχεται από το εγώ διαφέρει από τον σωματικό πόνο επειδή δεν είναι απαραίτητος για την επιβίωσή μας. Είναι όμως απαραίτητος για την ψυχική (ή πνευματική) εξέλιξή μας. Το θέμα είναι πόσο εξοικειωμένοι είμαστε με τον τρόπο που μας μεταβιβάζει ο πόνος τα μηνύματά του για να τον λάβουμε σοβαρά υπόψη μας. Όταν δεν γνωρίζουμε, για παράδειγμα, ότι τα αισθήματα ντροπής δεν είναι κάτι που συμβαδίζει με την πραγματική μας φύση, αλλά υποκρύπτουν σκέψεις ανεπάρκειας, ενοχές και εγωκεντρικότητα, δεν μπορούμε να φανταστούμε ότι πρέπει να κάνουμε κάτι γι' αυτό. Ενώ ο οργανισμός μας μάς λέει ξεκάθαρα ότι κάτι πρέπει να αλλάξουμε, εμείς αγνοούμε το μήνυμά του, βρίσκουμε διάφορες δικαιολογίες (σκέψεις) και συνεχίζουμε τη ζωή μας. Οι αιτίες όμως που δημιουργούν το συγκεκριμένο σύμπτωμα υπάρχουν, είναι εκεί και συνεχίζουν να θρέφονται από την ασυνειδησία μας, δηλαδή δεν γνωρίζουμε καν ότι η ντροπή δημιουργείται από τις σκέψεις. Αυτό σημαίνει να είναι κανείς ασυνείδητος: να πιστεύει τις σκέψεις του νου, να τις δέχεται ως αληθινές και να τις χρησιμοποιεί για να δημιουργεί μια ταυτότητα που λέει "είμαι αυτό που λένε οι σκέψεις", χωρίς όμως να υπάρχει επίγνωση αυτού του μηχανισμού.
Αυτό που έχει σημασία όταν κάποιος έρχεται αντιμέτωπος με τον ψυχικό πόνο είναι να μπορεί να τον ακούσει. Ακριβώς ό,τι κάνουμε με τον δάσκαλό μας. Η διαφορά μεταξύ του πόνου και ενός δασκάλου είναι ότι ο πόνος δεν πρόκειται να σου μεταβιβάσει λανθασμένα μηνύματα. Όταν νιώθεις άγχος, όταν θυμώνεις ή έχεις φοβίες, ο οργανισμός σου ξέρει πολύ καλά ότι π.χ. στην περίπτωση του άγχους ευθύνονται οι σκέψεις που κάνεις για ενδεχόμενα μελλοντικά γεγονότα, στην περίπτωση του θυμού ευθύνονται οι προσδοκίες σου που δεν συμβαδίζουν με αυτό που συμβαίνει και στην περίπτωση των φοβιών ο νους σου είναι εγκλωβισμένος σε ένα μοτίβο σκέψεων που δεν έχεις αναγνωρίσει και αμφισβητήσει ποτέ. Απ' την άλλη, ένας δάσκαλος μπορεί να διδάσκει στους μαθητές του ότι η γη είναι επίπεδη ή ότι μια θρησκεία είναι ανώτερη από τις άλλες. Με αυτή την έννοια ο πόνος είναι ένας παρεξηγημένος δάσκαλος: στην ουσία είναι ο καλύτερος δάσκαλος, αλλά εμείς δεν είμαστε εκπαιδευμένοι να αναγνωρίζουμε τους τρόπους επικοινωνίας που χρησιμοποιεί.
Σε πρακτικό επίπεδο δεν είναι πάντα αυτονόητο ότι ο πόνος θα αποτελέσει ένα κίνητρο από το οποίο θα διδαχθούμε πολλά και θα βελτιωθούμε. Πρέπει επίσης κάποιες συνθήκες να επιτρέψουν να συμβεί αυτή η αντίδραση, αλλά και να έχουν προετοιμάσει το έδαφος για να φυτρώσει ο σπόρος. Δεν είναι λίγοι αυτοί που εξαιτίας του ανυπόφορου ψυχικού πόνου αυτοκαταστρέφονται με διάφορους τρόπους. Σ' αυτές τις περιπτώσεις δεν φταίει ότι ο πόνος είναι ανυπόφορος -σχεδόν ποτέ δεν είναι- αλλά ότι δεν είχαν αναγνωρίσει ότι βάδιζαν προς τη λάθος κατεύθυνση επί αρκετά χρόνια. Ο ψυχικός πόνος δεν εμφανίζεται από τη μια μέρα στην άλλη. Θέλει τον χρόνο του για να ριζώσει και να αναπτυχθεί. Τα συμπτώματα της λανθασμένης κατεύθυνσης που έχει πάρει κανείς στη ζωή του υπάρχουν από τα πρώτα κιόλας στάδια. Στην αρχή έχουν μικρή περιοδικότητα και είναι μικρής έντασης. Με τον χρόνο όμως η ένταση αυξάνεται, εμφανίζονται όλο και πιο συχνά και με ολοένα και περισσότερες μορφές.
Ωστόσο, ακόμη και αν γνωρίζουμε ποια είναι τα αίτια του πόνου και μπορούμε να τα αναγνωρίσουμε στους άλλους, δεν σημαίνει και ότι επισημαίνοντάς τους τα εκείνοι θα τα λάβουν υπόψη τους και θα ξεκινήσουν να τα διορθώνουν (φυσικά αυτό ισχύει και για εμάς). Η πεμπτουσία του πόνου βρίσκεται στο βίωμά του, όχι στη θεωρητική αναγνώριση των αιτιών που τον προκαλούν. Γι' αυτό ο σκοπός δεν είναι η αποφυγή του πόνου. Ο σκοπός είναι να μάθουμε να τον αποδεχόμαστε, να τον νιώθουμε, να τον βιώνουμε, να μην του αντιστεκόμαστε και να μην τον φοβόμαστε. Μεταφέρει ένα μήνυμα που μόνο με αυτή τη στάση μπορούμε να το αναγνωρίσουμε.
Δεν είναι αποτελεσματικό να λέμε σε κάποιον ότι πρέπει προληπτικά να αλλάξει τον τρόπο σκέψης του, ή να γίνει πιο συνειδητός, για να μην εμφανιστούν κάποια συμπτώματα. Δεν είναι αυτή η σειρά των γεγονότων απ' την οποία διδάσκεται ο άνθρωπος. Πρώτα πρέπει να πονέσει και αυτός ο πόνος είναι που θα του δημιουργήσει την ανάγκη να αναζητήσει έναν διαφορετικό τρόπο ύπαρξης. Γι' αυτό δεν μπορούμε να αλλάξουμε κανέναν, εκτός και αν ο άλλος ζητήσει βοήθεια από μόνος του, ή αναζητήσει (πάλι από μόνος του), με την ώθηση που θα του έχει δώσει ο πόνος, μια νέα κατεύθυνση στη ζωή του. Το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε για κάποιον που βρίσκεται σε μια τέτοια φάση της ζωής του είναι να του συμπαρασταθούμε και να τον στηρίξουμε.
Δεν είναι αποτελεσματικό να λέμε σε κάποιον ότι πρέπει προληπτικά να αλλάξει τον τρόπο σκέψης του, ή να γίνει πιο συνειδητός, για να μην εμφανιστούν κάποια συμπτώματα. Δεν είναι αυτή η σειρά των γεγονότων απ' την οποία διδάσκεται ο άνθρωπος. Πρώτα πρέπει να πονέσει και αυτός ο πόνος είναι που θα του δημιουργήσει την ανάγκη να αναζητήσει έναν διαφορετικό τρόπο ύπαρξης. Γι' αυτό δεν μπορούμε να αλλάξουμε κανέναν, εκτός και αν ο άλλος ζητήσει βοήθεια από μόνος του, ή αναζητήσει (πάλι από μόνος του), με την ώθηση που θα του έχει δώσει ο πόνος, μια νέα κατεύθυνση στη ζωή του. Το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε για κάποιον που βρίσκεται σε μια τέτοια φάση της ζωής του είναι να του συμπαρασταθούμε και να τον στηρίξουμε.
Ο πόνος λοιπόν αποτελεί το ισχυρότερο κίνητρο που ωθεί κάποιον να γίνει πιο συνειδητός. Οι μορφές του όπως αναφέραμε είναι πάρα πολλές ανάλογα με την περίπτωση, τα βιώματα, την ιδιοσυγκρασία και τον οργανισμό, αλλά το μήνυμα που μεταφέρει ο πόνος είναι πάντα το ίδιο: κοίτα μέσα σου, κάτι δεν πάει καλά, άλλαξε τώρα. Στο χέρι μας είναι να μάθουμε να τον ακούμε.
Νίκος Μπάτρας
Διαχειριστής www.aytepignosi.com
Διαβάστε επίσης:
