Αν αποδεχτούμε ότι όλα αλλάζουν, όπως συμβαίνει στην πραγματικότητα, τότε πρέπει να αποδεχτούμε ότι και οι σκέψεις που δημιουργεί ο νους μας δεν είναι σταθερές και δεν αντανακλούν μια σταθερή πραγματικότητα αφού αυτή δεν υφίσταται. Είναι απλά προϊόντα της λειτουργίας του εγκεφάλου που εμφανίζονται για λίγο και φεύγουν. Ακολουθούν και αυτά την πορεία που ακολουθούν όλες οι μορφές ενέργειας στο σύμπαν. Αν αυτό γίνει κατανοητό μπορεί να λειτουργήσει πολύ απελευθερωτικά.
Το να συνειδητοποιήσει κανείς ότι δεν είναι υποχρεωμένος να αντιδράει στα εξωτερικά συμβάντα, αλλά ότι μπορεί να παρατηρεί πρώτα το μοτίβο των σκέψεων και μετά να αποφασίζει τι στάση θα κρατήσει και πώς θα πράξει, σηματοδοτεί και την απελευθέρωση από τον προγραμματισμό. Το να βλέπουμε τα γεγονότα απλά ως γεγονότα που έρχονται και φεύγουν, και το ίδιο να κάνουμε για όσα συμβαίνουν μέσα μας, μας βοηθάει να δούμε καλύτερα την πρόσκαιρη φύση των πραγμάτων. Μειώνεται δηλαδή αυτομάτως η προσκόλληση στις μορφές, στα γεγονότα και στην ιδέα του εαυτού μας. Αφού μειωθεί η προσκόλληση μειώνονται και οι επιθυμίες μας να αποκτούμε αντικείμενα, που μέχρι πρότινος πιστεύαμε ότι θα μας κάνουν πιο ευτυχισμένους. Παράλληλα, αυξάνεται η εκτίμηση απέναντι σ' αυτά που ήδη έχουμε και στις συνθήκες που επικρατούν στη ζωή μας. Απομακρύνεται δηλαδή το βάρος τής δήθεν καταναγκαστικής εξάρτησης τόσο απέναντι στα εξωτερικά γεγονότα, όσο και στα πρόσκαιρα δημιουργήματα του νου μας.
Αν και για το διαλογισμό θα μπορούσε να πει κανείς πολλά, ένα σύντομο περίγραμμα της θεωρίας του είναι αυτό που μόλις περιγράψαμε. Η ουσία του όμως είναι η πρακτική. Ο διαλογισμός δεν είναι άλλη μία φιλοσοφική θεωρία. Είναι πρακτική από το Α στο Ω. Τα όποια οφέλη του θα τα βιώσει κανείς μόνο κατά την πράξη του διαλογισμού και όχι κατά τη συζήτηση γι' αυτόν ή τη διδασκαλία του. Μάλιστα, οι βουδιστές μοναχοί που εξασκούν συστηματικά το διαλογισμό λένε ότι ο διαλογισμός σε οδηγεί στην κατανόηση της αλήθειας που μπορεί να αποκτηθεί από τον καθένα, χωρίς δάσκαλο. Και αυτό γιατί η αλήθεια υπάρχει ήδη μέσα μας και ο διαλογισμός αποτελεί απλά το μέσο, τον δρόμο, που μας οδηγεί σ' αυτή.
Περιληπτικά λοιπόν μπορούμε να δώσουμε κάποιες πρακτικές οδηγίες για το διαλογισμό. Το είδος του διαλογισμού που παρουσιάζουμε σ' αυτό το άρθρο ονομάζεται βιπάσανα, που στην αρχαία διάλεκτο Πάλι της Ινδίας σήμαινε "επίγνωση" ή "η ακριβής εικόνα για ό,τι συμβαίνει τη στιγμή που συμβαίνει". Καθίστε κάπου αναπαυτικά, είτε σταυροπόδι στην κλασική στάση του διαλογισμού, είτε σε μια καρέκλα όπου θα αισθάνεστε άνετα. Το σημαντικό είναι να κρατάτε την πλάτη σας ίσια γιατί αυτό ενισχύει τη συγκέντρωση του νου και απελευθερώνεται το διάφραγμα για πιο άνετη αναπνοή. Μπορείτε να συγκεντρωθείτε στην αναπνοή σας και συγκεκριμένα στην κίνηση που κάνει το στέρνο ή η κοιλιά κατά την αναπνοή.
Κρατείστε το στόμα κλειστό και αναπνέετε φυσιολογικά μόνο από τη μύτη. Μην προσπαθείτε να ελέγξετε την αναπνοή σας, απλά παρακολουθήστε τη. Μπορείτε να σκέφτεστε "εισπνοή" καθώς εισπνέετε και "εκπνοή" καθώς εκπνέετε (στα αγγλικά είναι ίσως ευκολότερο αν σκέφτεστε απλά "in" για εισπνοή και "out" για εκπνοή). Να σκέφτεστε αυτές τις λέξεις καθώς η αναπνοή εξελίσσεται εκείνη τη στιγμή. Να υπάρχει δηλαδή συντονισμός μεταξύ νου και συμβάντος. Ο νους να περιγράφει αυτό που συμβαίνει στην πραγματικότητα και όχι να γίνεται μηχανικά η όλη διαδικασία ενώ ο νους τρέχει σε σενάρια και φαντασιώσεις ("τι έκανα χθες", "τι έχω να κάνω αύριο", "τι μου είπε ο άλλος", "τι του απάντησα", κ.τ.λ). Επειδή όμως είναι αδύνατο να κρατηθεί ο νους σε ακινησία, θα παρατηρείτε τις σκέψεις που δημιουργούνται, όποιο περιεχόμενο και αν έχουν, και θα επιστρέφετε την προσοχή σας πάλι στην αναπνοή.
Από ένα σημείο και μετά, μόλις ο νους θα έχει "εγκατασταθεί" στην αναπνοή σας, μπορείτε να σταματήσετε να σκέφτεστε "εισπνοή" και "εκπνοή" και απλά να παρακολουθείτε τόσο την αναπνοή όσο και τις σκέψεις σας. Ουσιαστικά η προσοχή σας θα μεταβαίνει συνεχώς από την αναπνοή στις σκέψεις και πάλι πίσω. Αυτή είναι η άσκηση που δυναμώνει την προσοχή, που δαμάζει τον νου και που βοηθάει να κατανοήσουμε την πραγματική φύση των σκέψεων που δεν είναι τίποτα άλλο από συμβάντα με αρχή, μέση και τέλος. Να θυμάστε ότι δεν πρέπει να ακολουθείτε τις σκέψεις που θα δημιουργεί ο νους σας και να περιμένετε ότι ο νους θα κάνει τα πάντα για να σας ξεγελάσει και να σας παρασύρει στα φανταστικά του σενάρια. Οι μεγαλύτεροι πειρασμοί του νου αφορούν ερμηνείες και υποθέσεις για το τι μπορεί να συμβεί στο μέλλον ή τι έγινε στο παρελθόν. Να έχετε στο μυαλό σας το εξής: το μόνο που υπάρχει είναι το τώρα. Ούτε το μέλλον υπάρχει, ούτε το παρελθόν. Υπάρχουν μόνο οι σκέψεις μας γι' αυτά και οι σκέψεις δεν είναι η πραγματικότητα.
Η διάρκεια του διαλογισμού είναι κάτι που το κανονίζετε εσείς, αλλά με την πρακτική να περιμένετε ότι θα αυξηθεί από μόνη της. Για αρχή πέντε λεπτά μπορεί να είναι ήδη αρκετά και να αναμένετε να δυσκολεύεστε να κρατήσετε την προσοχή σας στην αναπνοή σας ακόμα και για μια αναπνοή (εισπνοή και εκπνοή) χωρίς ο νους να παρέμβει. Η εξάσκηση του νου είναι όπως κάθε άλλη δραστηριότητα που απαιτεί επιμονή. Οποιοδήποτε συναίσθημα σάς δημιουργηθεί, όπως ο θυμός ή το άγχος επειδή δεν τα καταφέρνετε σύμφωνα με τις προσδοκίες που δημιουργεί ο νους σας, να ξέρετε ότι είναι απλά προϊόν του νου και η αντίδραση του σώματος που ακολουθεί την ασυνείδητη ταύτισή σας με αυτόν.
Ο σκοπός του διαλογισμού είναι η επίγνωση των όσων συμβαίνουν μέσα μας, καθώς και η κατανόηση της πραγματικής τους φύσης. Είτε είναι σκέψεις, είτε συναισθήματα, είτε ακόμα και ο σωματικός πόνος (εξαιτίας της στάσης που καθόμαστε), δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι όλα έρχονται και φεύγουν και μπορούμε να τα δούμε στην πραγματική τους διάσταση μόνο από το πόστο του παρατηρητή.
*Βιβλιογραφία: Mindfulness In Plain English, by Ven. Henepola Gunaratana
Νίκος Μπάτρας
Διαχειριστής www.aytepignosi.com
